مطابق نصوصي كه محدّثين بزرگ شيعه روايت كرده اند، امام سجّاد (ع) جانشين و وصيّ پدرش حسين بن علي (ع) بود. و شيعيان در طول تاريخ به امامت او معترف بوده اند. و با توجّه به اينكه بر طبق نصوص شيعه، اشياء به خصوصي چون شمشير و درع رسول الله (ص) مي بايد پيش ائمه باشد، وجود اينها نزد امام سجّاد (ع) - حتي در منابع اهل سنت نيز - به صراحت ذكر شده است. [1] .

امام سجّاد (ع) از نظر علمي و اخلاقي شخصيت بي همتايي بود، اگر چنين نبود قطعاً به امامت نمي رسيد. شمس الدين ذهبي درباره او مي نويسد: «براي علي بن حسين (ع) جلالت عجيبي بود سوگند به خدا، او به خاطر شرف و بزرگي و علم و بندگي و كمال عقلش شايسته امامت عظمي بود.» [2] .

امام سجّاد (ع) در دوره اي زندگي مي كرد كه ارزش هاي ديني دستخوش تغيير و تحريف شده بود. و ديكتاتوري بني اميّه صداي هر مصلحي را خاموش مي كرد. در چنين شرايط ناگوار اجتماعي و ديني امام (ع) مهم ترين كار خود را در زمينه برقراري پيوند مردم با خدا به وسيله دعا آغاز فرمود. و تلاش كرد معارف ديني را در قالب دعا به مردم بياموزد. و بدين جهت مورد توجّه مسلمانان قرار گرفت. و عدّه اي از طالبان علم و دانش، در سلك راويان حديث او درآمده از سرچشمه زلال دانش او بهره مند گشتند.

ابن ابي الحديد در اين باره مي نويسد: «وَ مَنْ مِثلُ عليّ بن الحسين (ع)! و قال الشافعي في اثبات خبر الواحد: وجدتُ عليَّ بن الحسين و هو اَفْقه اَهْلُ المدينه يُعوِّل علي اخبار الا حاد.» [3] .

ابن شهاب زُهري مي گويد: «لَمْ اُدْرِكْ اَحَداً مِنْ اَهْلِ هذَا الْبَيْت اَفْضَلَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسين.» [4] .

از اين خاندان [خانواده رسول خدا (ص)] كسي را برتر از علي بن الحسين نديدم.

امام سجّاد (ع) از نظر ورع و تقوا برجسته ترين فرد روزگار بود. او در بندگي خدا و اطاعت حضرت حقّ به حدّي موفّق بود كه لقب هاي سيّدالساجدين، سجّاد، زين العابدين و ذي الثفنات به او داده شد.

ابن ابي الحديد در توصيف حضرت سجاد (ع) مي گويد: «كانَ عَليُّ بن الحسينِ غايةً فِي العِبادَةِ» [5] علي بن حسين در عبادت به نهايت درجه آن رسيده بود.

و سعيد بن مسيّب يكي از محدثين مشهور گفت: «ما رأيتُ اَوْرَعَ مِنْ عَليِّ بنِ الْحسين (ع)» [6] با تقواتر از علي بن حسين نديدم.

امام سجّاد (ع) از نظر دلاوري و شجاعت نيز چنين بود. گواه اين مدّعا، خطبه هاي غرّاء او در كوفه و شام است. در محيط رعب آوري كه امويان پديد آورده بود، امام (ع) بدون توجّه به شوكت ظاهري و نيروهاي نظامي آنها در مورد شخصيت پديد آورندگان نهضت و جنايات بني اميه سخن گفت و امويان را در نزد مسلمانان بي آبرو ساخت. [7] .

چنانكه روشن است، شخصيت امام سجّاد (ع) فراتر از آن است كه در اين مجال مورد بحث قرار گيرد. هدف ما در اينجا فقط ذكر اين نكته است كه حضور شخصيتي چون زين العابدين (ع) در قافله امام حسين (ع) در برآيند و نتيجه قيام و بالطبع در پيدايش آن نقش آفرين بود. و امام (ع) با اطّلاع از اين سرمايه هاي بزرگ به چنين نهضت الهي دست يازيد.