حلم عبارت است از اطمينان نفس به نحوي كه قوّه غضبيه به آساني آن را تحريك نكند و مشكلات روزگار او را از پا در نياورد.

انبياء و ائمه (ع) از اين نظر سرآمد بشريت بودند. آن بزرگواران در رفتار خود با مردم نرم خو، ملايم و گشاده رو بودند. و در برابر تندي ها و ناملايمات روزگار و بي نزاكتي مردم تحمّل داشتند. نرمش عظيم و تحمّل قهرمانانه آنان موجب مي گشت كه بسياري از گمراهان به راه راست هدايت شوند؛ چنانكه قرآن كريم موفقيّت پيامبر اسلام (ص) را بر اين اصل مبتني مي داند و مي فرمايد:

«فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظّاً غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِن حَوْلِكَ» [1] .

به (بركت) رحمت الهي، در برابر آنان (مردم) نرم (و مهربان) شدي! و اگر خشن و سنگدل بودي، از اطراف تو، پراكنده مي شدند.

يكي از صفات بارز امام حسين (ع) (كه مورد اتفاق راويان است) [2] اين بود كه با كمال بردباري با افراد خطاكار برخورد مي كرد و گاهي به اين گونه افراد احسان نيز مي كرد، تا اينكه ادب شوند. چنانكه وقتي حضرت (ع) تصميم داشت با يكي از غلامانش ‍ كه تخلّف كرده بود برخورد نمايد، او گفت: اي مولاي من! خداي تعالي فروبرندگان خشم را ستايش مي كند و مي فرمايد: وَالْكاظِمينَ الْغَيظِ.

امام (ع) فرمود: او را رها كنيد من خشم خود را فرو بردم. سپس غلام گفت: وَالْعافينَ عَنِ النّاسِ. حضرت (ع) فرمود: همانا من تو را عفو نمودم. و غلام با قرائت «وَاللّه يُحِبُّ الُْمحْسِنينَ» نيكي و احسان از امام (ع) استدعا كرد. حسين (ع) فرمود: «اَنْتَ حُرُّ لِوَجْهِ اللّه... و لَكَ ضِعْفُ ما كُنتُ اُعْطيكَ» تو براي رضاي خدا آزادي و براي تو است دو برابر آنچه به تو دادم. [3] .

برخورد كريمانه امام حسين (ع) با سپاه «حُرّ» كه براي متوقّف ساختن او بسيج شده بودند نمونه ديگري از حلم و بردباري حضرت (ع) است. حتي موقعي كه نامه ابن زياد مبني بر سخت گيري نسبت به قافله كربلا به حرّ رسيد. زهير بن قين به امام (ع) عرض كرد:

«به خدا سوگند، آن سپاهي كه پس از اينها بيايند بسي بيشتر باشند؛ اجازه بده تا هم اكنون با اين گروه نبرد كنيم.» آن حضرت (ع) فرمود: من آغازگر جنگ نخواهم بود. [4] .

و در روز عاشورا قبل از آغاز جنگ، شمر جسارتي كرد. مسلم بن عوسجه خواست آن ملعون را به دَرك واصل كند امّا حسين (ع) اجازه نداد؛ زيرا نمي خواست شروع كننده جنگ باشد و خشم خود را فرو برد. [5] و همچنين در برابر هجوم بلاها و گرفتاري ها، بردبار بود و هرگز كلامي كه بيانگر عدم رضايت او از وضعيتي كه پيش آمده، باشد صادر نشد.

اين ويژگي اخلاقي امام حسين (ع) در محبوبيت او در بين مردم و ساختن شخصيت اجتماعي آن حضرت (ع) مؤثر بوده است.