آگاهي به قواعد سخن
آگاهي به اصول و قواعد سخن و رعايت آنها در گفتار، موجب زيبايي كلام و دلنشين شدن آن است. و همچنين از نظر نفوذ در جان ها و بقاء آن در تاريخ مؤثر است.
امام حسين (ع) از اين نظر شخص برجسته اي است و به تعبير شهيد مطهّري (ره)، تنها كسي كه خطبه هاي او توانسته است با خطبه هاي اميرالمؤمنان (ع) رقابت كند، امام حسين (ع) است. [1] .
گواه اين مطلب اشعار و خطبه هايي است كه آن حضرت (ع) در طول حيات خويش ايراد فرموده اند. [2] در اين جا به ذكر دو نمونه از آنها مي پردازيم.
هنگامي كه ابوذر صحابي بزرگوار رسول خدا (ص) از طرف عثمان به ربذه تبعيد گشت، علي و فرزندانش (ع) او را بدرقه كردند. امام حسين (ع) جملاتي را مرتجلاً به زبان آورد كه از نظر فصاحت قابل توجّه است، او به ابوذر فرمود:
«يا عَمّاهُ اِنَّ اللّهَ قادِرٌ اَنْ يُغَيِّرَ ما قَدْ تَري، وَاللّهُ كُلَّ يَوْم في شَأْنٍ، وَ قَدْ مَنَعَكَ الْقَومُ دُنْياهُمْ وَ مَنَعْتَهُمْ، دينِكَ و ما اغناكَ عمّا مَنَعُوكَ و ما اَحْوَجَهُم الي ما مَنَعْتَهُمْ فَأَسئِلِ اللّهَ الصَّبْرَ وَالنَّصْرَ وَاسْتَعِذْ بِهِ مِنَ الْجَشَعِ وَالْجَزَعِ، فَاِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الدّينِ وَالْكَرِمِ، وَ اِنَّ الْجَشَعَ لا يُقَدِّمُ رِزْقاً وَالْجَزَعَ لا يُؤَخِّرُ اَجَلاً» [3] .
اي عمو جان! خداوند قادر است كه وضع كنوني را دگرگون سازد، و خداوند هر روزي دست به كار چيزي است، و اين قوم دنياي خود را از تو بازداشتند و تو دين خود را از آنان. راستي كه تو چه بي نيازي از آنچه تو را محروم ساختند، و آنان چقدر به آنچه تو آنها را محروم ساختي نيازمندند. پس از خداوند صبر و ياري بخواه، و از حرص و بي تابي به او پناه بر، كه صبر از دين و كرم است. و نه حرص روزي را پيش اندازد و نه بي تابي اجل را به تأخير افكند.
و در روز عاشورا هنگامي كه خطابه خويش را آغاز كرد، اگر قس بن ساعده (از ادباي عرب) حاضر بود از سخن گفتن فرومي ماند. و اگر اديبان عرب شاهد بودند، از سر تعظيم به سجده مي افتادند. اين مطلب به خوبي از بيان عمر سعد به دست مي آيد كه گفت:
«واي برشما! با او سخن بگوييد او پسر پدرش مي باشد (يعني شبيه پدرش علي بن ابي طالب (ع)) سوگند به خدا اگر او يك روز ديگر بين شما بماند از سخن گفتن خسته نمي شود و بازنمي ماند.» [4] .
و در اشعاري كه به آن حضرت (ع) نسبت داده اند، علوّ همّت و بي نيازي خودش را ازمخلوق در قالبي زيبا اظهار فرمود:
اَغْنِ عَنِ الَْمخْلُوقِ بِالْخالِقِ
تَغْنَ عَنِ الْكاذِبِ بِالصّادِقِ
وَاسْتَزْرِقِ الرَّحْمنَ مِنْ فَضْلِهِ
فَلَيْسَ غَيْرَ اللّهِ مِنْ رازِقٍ
مَنْ ظَنَّ اَنَّ النّاسَ يَغْنُونَهُ
فَلَيْسَ بِالرَّحْمنِ بِالْواثِقِ [5] .
اين ويژگي امام حسين (ع)، در جوامع عربي كه به فصاحت و بلاغت اهميّت زيادي مي دادند مورد توجّه قرار داشته و در ساختن جايگاه علمي و اجتماعي آن حضرت (ع) مؤثر بوده است.
پاورقي
[1] حماسه حسيني، ج 1، ص 229.
[2] ر. ک: موسوعة کلمات الامام الحسين (ع).
[3] همان، ص 124، به نقل از الغدير، ج 8، ص 301؛ بحارالانوار، ج 22، ص 412.
[4] اعيان الشيعه، ج 1، ص 602.
[5] همان، ص 621. با پيوستن به خالق، از مخلوق بي نيازي جو تا با پيوستن به راستگو، از دروغپردازي بي نياز شوي. و از فضل خداي رحمان روزي طلب، که جز خداوند روزي دهنده اي نيست. هر کس پندارد که مردم وي را بي نياز توانند کرد بي شک به خداي رحمان وثوق و اطمينان ندارد.