عصر امامت حسين بن علي (ع) مقارن است با زمان حاكميت و اقتدار بني اميّه؛ در اين دوره آزادي بيان از شيعيان، مخصوصاً اهل بيت (ع) سلب شده بود. و برخلاف زمان صادقين (ع)، زمينه كار فرهنگي وجود نداشت. با اين حال، گاهي فرصتي براي بيان حقايق پديد آمده است و امام حسين مطالبي را اظهار فرموده اند. همين مقدار از كلمات نوراني امام حسين (ع) بيانگر اين است كه آن حضرت (ع) به علوم عقلي و نقلي آگاهي كامل داشته است. و در يك دسته بندي مي توان فرمايشات امام (ع) را به چند دسته تقسيم نمود:

الف: مسائل عقلي كه شامل براهين و استدلال هاي امام حسين (ع) در مقابل مخالفان و منكران است:

ب: مسائل فقهي كه مشتمل بر بيان احكام و فروعات ديني است؛

ج: تفسير و علوم قرآني؛

د: مباحث عرفاني؛

ه‍: مسائل سياسي و اجتماعي.

قبل از اينكه مصاديقي را براي هر يك از اين موارد ذكر كنيم، يك نكته را يادآوري مي كنيم و آن اينكه لازمه وجوب اطاعت از امام (ع) آگاهي همه جانبه او به مسائل مورد نياز انسان ها است و ممكن نيست خداي حكيم، اطاعت مطلق از كسي را واجب كند و عصمت و علم وافر به او عنايت نفرمايد.

در اين باره سماعة بن خثعمي مي گويد: «با مفضّل خدمت امام صادق (ع) بوديم، او به حضرت (ع) عرض كرد: فدايت شوم، آيا ممكن است خداي متعال اطاعت بنده اي را واجب گرداند و اخبار آسمان را از آن منع كند؟ امام (ع) فرمود: خير، خدا، نسبت به بندگانش گرامي تر و رؤ ف تر است از اينكه پيروي بنده اي را واجب نمايد، امّا اخبار آسمان را از او منع كند.» [1] .

و در روايت ديگري مي فرمايد:

«اَللّهُ اَعَزُّ وَ اَجَلُّ مِنْ اَنْ يُفْرِضَ طاعَةَ عَبْدٍ يَحْجُبُ عَنْهُ عَلِمَ سَمائِهِ وَ اَرْضِهِ.» [2] .

بنابراين علم وسيع و گسترده اهل بيت (ع) و عصمت آنها از آيه شريفه «اَطيعُوا اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اُولُي الاَْمرِ مِنْكُمْ» [3] نيز به دست مي آيد. اينكه اطاعت اولي الامر (اهل بيت (ع)) در كنار اطاعت خدا و رسول او قرار گرفته، و به طور مطلق پيروي واجب شده است، هم دليل مصون بودن اهل بيت (ع) از خطاست و هم نشانه گستردگي آگاهي آنهاست؛ زيرا اگر مصون از خطا نبودند؛ خداي حكيم نمي بايست اطاعت مطلق آنان را واجب كند بلكه لازم به تقييد بود و از سوي ديگر پيروي و اطاعت كسي كه آگاهي كافي نسبت به همه امور ندارد نيز شايسته نيست به طور مطلق واجب شود. بنابراين آيه مذبور هر دو جهت را ثابت مي كند.