امام علي عليه السلام احساسات عاشقانه، تعهد، صميميت و وفاداري خلل ناپذير نسبت به


اسلام داشت. نزد او «سلام» بالاتر از همه ملاحظات ديگر بود. علي عليه السلام كه هستي خود را وقف رسالت پيغمبر صلي الله عليه و آله نموده بود. وقتي مشاهده كرد از عدم همكاري او با نظام حاكم، اسلام نوپاي محمدي صلي الله عليه و آله آسيب مي بيند و مسلمانان متفرق مي شوند جهت تقويت دين و حفظ وحدت لازم ديد با شيخين همكاري نمايد و ظاهرا با آنها مصالحه نمايد. البته فعاليت او در عصر خلفا به هيچ وجه قابل قياس با عصر رسالت نبود؛ زيرا علي عليه السلام در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله فعال ترين و غيرتمندترين ياور حضرت صلي الله عليه و آله بود و در غالب كارهاي بزرگي كه براي اسلام صورت مي گرفت نقش اول داشت. اما در زمان خلفا در حد ضرورت در صحنه هاي فرهنگي، سياسي و اجتماعي حضور مي يافت و عمده ي وقت خويش را صرف مسائل غير سياسي و اجتماعي مي نمود.

امام علي عليه السلام در مورد علت مماشات با خلفا و همكاري اش با آنها، به اهل مصر چنين نوشت:

«من اول دستم را پس كشيدم تا آن كه ديدم گروهي از مردم از اسلام برگشتند (مرتد شدند) و مردم را به محو دين محمد صلي الله عليه و آله دعوت مي كنند. ترسيدم كه اگر در اين لحظات حساس اسلام و مسلمين را ياري نكنم خرابي يا شكافي در اساس اسلام ببينم كه مصيبت آن بر من از مصيبت از دست رفتن چند روز خلافت پس از پيغمبر بيشتر باشد.» [1] .

و هنگامي كه شنيد يكي از فرزندان ابولهب اشعاري مبني بر فضيلت و ذي حق بودن او و ذم مخالفانش سروده است:«وي را نهي كرد و فرمود:«سلامة الدين احب الينا من غيره» [2] سلامت دين نزد ما محبوب تر از هر چيز ديگري است.

و در روزهاي اول خلافتش خطابه اي ايراد فرمود و پس از حمد و ثناي الهي و درود بر پيامبر خاتم صلي الله عليه و آله چنين گفت:


«پس از وفات رسول خدا ما خاندان باور نمي كرديم كه امت در حق ما طمع كنند. اما آنچه انتظار نمي رفت واقع شد: حق ما را غصب كردند و ما در رديف توده بازاري قرار گرفتيم. چشم هايي از ما گريست و ناراحتي به وجود آمد. و اگر ترس اين نبود كه مسلمانان متفرق شوند و دين خدا تضعيف شود (در مقابل خلفاء) غير از اين بوديم.» [3] .

و در جواب ابوسفيان آنگاه كه ظاهرا به قصد حمايت مي خواست با حضرت عليه السلام بيعت كند.

فرمود:

«درياي فتنه را با كشتي هاي نجات بشكافيد از راه خلاف و تفرقه دوري گزينيد.» [4] .