قطع سهم ذي القربي
پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله طبق دستور خداي متعال، خمس را به شش سهم تقسيم مي كرد: دو سهم براي خدا و رسول خدا صلي الله عليه و آله، يك سهم به خويشان حضرت صلي الله عليه و آله و سه سهم ديگر به يتيمان، مساكين و در راه ماندگان اختصاص داشت. اما در زمان ابوبكر خمس را به سه گروه اخير اختصاصي دادند و دو سهم نخست و سهم ذوي القربي را قطع نمودند. [1] .
براي روشن شدن قضيه به اختصار مطالبي در مورد دلالت آيه شريفه خمس بر وجوب اداي سهم ذوي القربي را متذكر مي شويم.
خداوند متعال مي فرمايد:
«و اعلموا انما غنمتم من شي ء فان لله خمسه و للرسول و لذي القربي و اليتامي
والمساكين و ابن السبيل ان كنتم امنتم بالله...» [2] .
بدانيد هر غنيمتي كه به دست آوريد، خمس آن براي خدا و پيغمبر و خويشان او و يتيمان و تنگدستان و در راه ماندگان است. اگر به خدا ايمان داريد....
«غنم» و «غنيمت» و «مغنم» نزد ارباب لغت، حقيقت در چيزي است كه انسان استفاده مي كند بنابراين غنيمت را ويژه غنايم جنگي دانستن خلاف ظاهر آيه شريفه است.
و «من شي ء» نيز بيان «ما» موصول در «ما غنمتم» است و معناي آيه چنين است: هر چيزي كه استفاده كرديد، خواه زياد و خواه اندك، خدا و پيامبرش صلي الله عليه و آله و خويشان حضرت صلي الله عليه و آله... در آن سهيم هستند. و لذا قطع سهم آنها مخالف نص صريح قرآن كريم مي باشد. ترديدي در مصداق «ذي القربي» نيز وجود نداشت چنانكه عبدالله بن عباس در پاسخ نجدة بن عامر حروري نوشت:«از من راجع به سهم ذي القربي كه خداوند از آنها نام برده است، سؤال نموده اي كه ايشان، چه كساني هستند؟ ما هميشه مي دانستيم كه خويشان پيامبر ما هستيم ولي قوم ما آن را از ما دريغ داشتند.» [3] .
بسياري از صاحبان مسندها نيز اين حديث را نقل كرده اند كه ذي القربي، خويشان پيامبر صلي الله عليه و آله هستند و از اهل بيت عليهم السلام نيز متواتر روايت شده است [4] .
فقهاي اهل تسنن با استناد به رأي خليفه اول و دوم براي ذي القربي و خويشان پيامبر، بهره اي از خمسي كه مخصوص آنهاست، قرار نداده اند. اما فقهاي شيعه به پيروي از نص قرآن كريم و اهل بيت پيغمبر صلي الله عليه و آله معتقدند خمس در هر چيزي است كه انسان از راه كسب و منافع تجارت و حرفه و زراعت و... به دست آورد، و واجب است كه به شش سهم تقسيم شود كه سهم خدا، رسول خدا صلي الله عليه و آله و ذي القربي، به امام و جانشين پيامبر صلي الله عليه و آله و در غيبت امام عصر (عج) به نمايندگان عام آن حضرت عليه السلام تعلق دارد. و سه سهم ديگر به يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان اختصاص مي يابد.
قل اطيعوا الله و الرسول فان تولوا فان الله لا يحب الكافرين. [5] .قرآن كريم
پاورقي
[1] همان، ج 12: ص 219؛ تاريخ اسلام، ذهبي، ج 1، ص 347.
[2] انفال (8) آيهي 41.
[3] الاجتهاد في مقابل النص، ص 114، از صحيح مسلم جزء دوم، ص 105.
[4] همان.
[5] آل عمران (3)، آيه 32. بگو از خدا و پيامبر، فرمان بريد، و اگر روي گردانند، به راستي که خدا کافران را دوست ندارد.