عناصر سست اعتقاد در هر نهضت به نحوي مورد سوء استفاده دشمنان آن نهضت قرار گرفته اند. اين افراد كم فايده ي پرضرر، در نهضت الهي پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله نيز وجود داشتند و معمولا در لحظات حساس و سرنوشت ساز جبهه خودي را ترك مي كردند و در خدمت كفر و نفاق درمي آمدند. و همين عناصر بعد از رحلت پيغمبر صلي الله عليه و آله با سكوت و سازش خود نقش بسيار بدي در جريان سقيفه - غصب خلافت علي بن ابي طالب عليه السلام - ايفا نمودند. در حادثه خونين عاشورا نيز به خاطر حفظ جانشان به روي فرزند رسول الله صلي الله عليه و آله شمشير كشيدند. قرآن كريم در آيات متعدد از وجود اين عناصر در عصر رسالت خبر مي دهد كه برخي از آيات را متذكر مي شويم:

«و من الناس من يقول امنا بالله فاذا اوذي في الله جعل فتنة الناس كعذاب الله و لئن جاء نصر من ربك ليقولن انا كنا معكم او ليس الله باعلم بما في صدور العالمين» [1] .

و از مردم كساني هستند كه مي گويند:«به خدا ايمان آورده ايم.» اما هنگامي كه در راه خدا شكنجه و آزار مي بينند، آزار مردم را همچون عذاب الهي مي شمارند (و از آن سخت وحشت مي كنند)؛ ولي هنگامي كه پيروزي از سوي پروردگارت (براي شما) بيايد مي گويند:«ما هم با شما بوديم (و در اين پيروزي شريكيم). آيا خداوند به آنچه در سينه هاي جهانيان است آگاه تر نيست؟!

مرحوم علامه طباطبايي اين آيه ي شريفه را مربوط به افراد سست اعتقاد دانسته است. [2] .


قرآن كريم درباره ي راسخ نبودن اعتقاد در اين افراد مي فرمايد:

«و لو دخلت عليهم من اقطارها ثم سئلوا الفتنة لاتوها و ما تلبثوا بها الا يسيرا» [3] .

اگر دشمنان به خانه هاي آنها هجوم مي آوردند و از آنها تقاضاي بازگشت به كفر و شرك مي كردند آنان مي پذيرفتند و جز مدت كوتاهي (براي انتخاب اين راه) درنگ نمي كردند.

مرحوم علامه طباطبايي قدس سره مي فرمايد: اگر مشركان وارد خانه اينها شوند و از آنها بخواهند كه از دين برگردند، به آنها پاسخ مثبت مي دهند. همين مقدار كه درخواست را مطرح كنند، مي پذيرند آنان در دين استوار نيستند اگر سختي به آنها برسد مرتد مي شوند. [4] و لذا منافقان به راحتي آنها را از جنگ منصرف، و از صف مؤمنان جدا مي كردند:

«قد يعلم الله المعوقين منكم و القائلين لاخوانهم هلم الينا و لا يأتون البأس الا قليلا» [5] .

خدا از حال آنانكه مردم را از جنك مي ترسانند و بازمي دارند و به برادران خود مي گويند با ما متفق باشيد (و خود را از معركه بيرون كنيد) به خوبي آگاه است و آنها (مردمي ضعيفند و) جز اندكي پيكار نمي كنند.

اكثر افرادي كه از روي طمع ايمان آوردند از مصاديق اين آيات مي باشند.

اين عناصر سست اعتقاد در مقاطع سرنوشت ساز، ضربه ي مهلك به پيكر دين و اولياء خدا وارد نموده اند. همين طايفه بودند كه به آساني فرمايش پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله را درباره خلافت مولي الموحدين علي عليه السلام فراموش كردند و با منافقان كنار آمدند و در جواب علي عليه السلام و همسرش عليهاالسلام گفتند: اگر زودتر آمده بودي، با تو بيعت مي كرديم و همين ها بودند كه امام حسن عليه السلام را تنها گذاشتند و زمينه حاكميت معاوية بن ابي سفيان را هموار ساختند و همين گروه بودند كه در اثر تهديد «ابن زياد» شمشير به روي اباعبدالله الحسين عليه السلام كشيدند. و...


سوگند به خدا كه اينان اسلام نياوردند بلكه تظاهر به اسلام كردند و كفرشان را پنهان داشتند تا آنگاه كه به ياران خود پيوستند. [6] علي عليه السلام