كشته شدن عبيدالله بن زياد به دست مختار.

شيعيان عراق پس از شهادت امام حسين عليه السلام از اين كه در قيام خونين آن حضرت كوتاهي كرده و وي را همراهي و ياري نكرده بودند، بسيار پشيمان و افسرده خاطر بودند. آنان مترصد زماني بودند كه بتوانند انتقام خون امام حسين عليه السلام و ياران شهيدش را از دشمنان اسلام بگيرند. بدين جهت در نهضت توابين حضور يافتند و نبردهاي سخت و سنگيني با سپاهيان اموي به راه انداختند، ولي با دادن كشته ها و زخمي هاي فراوان متحمل شكست گرديده و به آرزوي خويش نرسيدند. تا اين كه عبدالله بن زبير پس از سال ها مبارزه بر ضد امويان، حكومت مستقلي در حجاز به وجود آورد و آن را به اطراف، از جمله عراق گسترش ‍ داد. شيعيان عراق در حكومت عبدالله بن زبير نيز جايگاهي براي انتقام گيري خويش نيافتند.

مختار بن ابي عبيده ثقفي كه ساليان دراز با عاملان بني اميه مبارزه كرده و در جنبش عبدالله بن زبير حضور چشمگيري داشت، هنگامي كه آمادگي شيعيان عراق را براي جنبش شيعي ضد اموي مشاهده كرد، از مكه (مقر حكومت ابن زبير) به كوفه رفت و مخالفان بني اميه و شيعيان اين منطقه را بسيج كرد و با شعار خون خواهي از قاتلان امام حسين عليه السلام نهضتي را به راه انداخت.

مختار با استقبال گسترده شيعيان و دوستداران اهل بيت عليه السلام در عراق مواجه گرديد. به همين جهت توانست با ياري آنان، عامل عبدالله بن زبير را از كوفه اخراج و زمامداري اين شهر بزرگ و شيعه نشين را در ربيع الاول سال 66 قمري به دست گيرد.

نخستين اقدامات وي، سركوبي لانه هاي توطئه و دستگيري و مجازات قاتلان امام حسين عليه السلام بود. در اندك مدتي تعداد زيادي از فرماندهان سابق عبيدالله بن زياد كه در ماجراي كربلا حضور داشتند، مانند عمر بن سعد، شمر بن ذي جوشن و حرملة بن كاهل، دستگير شده و به كيفر كردار ننگينشان رسيدند.

مختار پس از گسترش استيلاي خويش بر بخش اعظم عراق و تصرف شهرهاي مركزي و شمالي اين منطقه، در صدد انتقام از جنايت كاراني برآمد كه در شام حكومت كرده و براي نهضت او، خطر جدي محسوب مي شدند.

به همين جهت در 24 ذي حجه سال 66 قمري، سپاهي به استعداد 30000 مرد جنگي به فرماندهي ابراهيم بن مالك اشتر نخعي به سوي شهر موصل در شمال عراق گسيل داشت تا در آن جا با سپاهيان حكومت اموي به نبرد پردازند.

از آن سو، عبيدالله بن زياد كه نقش اساسي و كليدي در ماجراي كربلا و شهادت مظلومانه امام حسين عليه السلام و يارانش داشت، از طرف عبدالملك بن مروان (پنجمين خليفه اموي) مأمور مقابله با ابراهيم بن مالك اشتر و حركت به سوي كوفه جهت نابودي قيام مختار گرديد. عبيدالله بن زياد در راس سپاهي به استعداد بيش از 80000 نيروي رزمي از شام خارج شد و به جانب عراق به حركت درآمد.

دو سپاه در ساحل «نهر خاذز» در چهار فرسنگي شهر «موصل» به هم رسيده و نبرد خونيني را به راه انداختند. تعداد زيادي از طرفين كشته شده و تعداد فراواني زخمي و از كار افتاده شدند. ولي تلفات سپاهيان شام، بسيار سنگين و كمر شكن بود.

از لشكريان عبيدالله، تعداد بي شماري در ميدان جنگ به هلاكت رسيده و تعداد زياد ديگري در هنگام عقب نشيني از رودخانه خاذر (كه از رود اصلي «زاب» منشعب بود) غرق شدند. برخي از تاريخ نگاران، تعداد كشته هاي سپاه شام را بيش از 70000 تن دانسته اند.

سپاهيان عراق به فرماندهي ابراهيم بن مالك در اين نبرد خونين پيروز شده و به شاميان درس عبرت فراموش ناشدني دادند.

مهم ترين رويداد اين نبرد، كشته شدن عبيدالله بن زياد (فرمانده سپاه شام) به دست ابراهيم بن مالك اشتر بود كه با يك ضربت شمشير، از كمر به دو نيم شد و به سزاي كردار ننگين خود رسيد.

پس از پيروزي سپاهيان عراق، ابراهيم بن مالك دستور داد كه تعداد هفتاد سر از بدن كشته شدگان شامي (به تعداد سرهاي شهيدان كربلا) جدا كرده و براي مختار در كوفه ارسال كنند.

مختار به شكرانه اين پيروزي بزرگ، فرمان داد كه سرهاي بريده جنايت كاران را در محل دارالاماره (همان محلي كه سرهاي شهيدان كربلا را نصب كرده بودند) نصب نمايند. پس از چند روز، سرهاي جنايت كاران را بالاي نيزه كرد و به نزد اهل بيت عليه السلام و بازماندگان واقعه كربلا، در مدينه فرستاد و موجب خرسندي و خشنودي آنان گرديد. [1] .

امام زين العابدين عليه السلام كه جنايت هاي عبيدالله و سپاهيان ستمگرش ‍ را در واقعه كربلا از نزديك مشاهده كرده بود، هنگامي كه سرهاي جنايت كاران، از جمله سر عبيدالله بن زياد را به نزد وي بردند، بسيار خرسند گرديد و به اين مضمون مختار را دعا كرد: خدا به مختار جزاي خير دهد كه از ما خون خواهي كرد. [2] .

لازم به يادآوري است كه نبرد خاذر و پيروزي ابراهيم بن مالك اشتر بر سپاهيان شام، در روز دهم محرم (عاشورا) سال 67 قمري به وقوع پيوست. اين روز مصادف بود با روزي كه شش سال پيش از آن، سپاهيان يزيد به دستور عبيدالله بن زياد، فاجعه خونين كربلا را پديد آورده و امام حسين عليه السلام و بيش از هفتاد تن از يارانش را مظلومانه و به طور فجيع به شهادت رسانيدند.

در نبرد خاذز، غير از عبيدالله بن زياد كه در 39 سالگي به هلاكت رسيد، تعداد ديگري از صاحب منصبان شامي نيز به خواري و هلاكت گرفتار شدند. در اين جا به نام برخي از آنان اشاره مي كنيم:

حصين بن نمير سكوني، از جنايت كاران واقعه كربلا و سركوب كننده قيام توابين.

2 - شر حبيل بن ذي كلاع، از سران دربار يزيد و مروان بن حكم و قاتل شهيدان قيام توابين.

3 - ابن حوشب، از سران عالي رتبه ارتش اموي.

4 - غالب باهلي، از فرماندهان ارتش اموي.

5 - ابي اشرس، از فرماندهان ارتش اموي.

6 - ابن ضعبان كلبي، از شجاعان سپاه شام. [3] .