مفهوم دين
مفهوم «احياي دين» چيست؟ ماهيت احياگري در مذهب به چه امري ناظر است؟ از توجه به معني و مفهوم اين اصطلاح، نگه داشتن دين و جلوگيري از موت و مرگ دين به ذهن متبادر مي شود؛ به گونه اي كه نشاط و طراوت و فعاليت و بالندگي و ديگر ويژگيهاي حيات و زندگي را دارا باشد.
اساسا اين مفهوم از طريق ادبيات قرآن و فرهنگ اهل بيت، وارد جامعه اسلامي شده است.
علي (ع) دوستان و رفقاي خالص و مخلص خودش را... با اين وصف ياد مي كند كه آنها دين را زنده نگه مي داشتند... آنها كه سنت پيامبر را زنده كردند و بدعت را مي راندند. علي (ع) عمار و ابن تيهان و ذوالشهادتين و امثال اينها را محيي سنت پيامبر مي خواند. [1] .
بنابراين، احياي دين بر نوعي آسيب شناسي متوقف است كه محيي آن را تشخيص مي دهد و در نهايت مي كوشد تا زنگار از چهره دين بزدايد تا حقيقت و هويت واقعي آن هويدا گردد.
محيي در ابتدا نوعي بيماري و آفت زدگي در پيكر دين احساس مي كند كه عدم رسيدگي به آن به هلاكت و مرگ دين و جامعه ديني منجر مي شود و سپس عزم مي كند كه به «آفت زدايي» و «درمان بيماري» بپردازد.
آنكه طب را طب مي كند بيماري شناسي و آهنگ درمان بيماري است... آنچه برجاست عزم طبابت و دغدغه درمان و هنر تشخيص بيماري و ايمان به وقوع بيماري و خروج از تعادل است... احيا نيز چنين است... احيا مبتني بر نوعي شناخت و دغدغه و عزم اقدام است... آنچه در عمق و باطن وجود دارد، دردي است كه دوستداران مكتب را مي گزد و علاج ناتواني آن را از رويارويي با مسائل طلب مي كند.» [2] .
بنابراين در كار احياي دين دوركن وجود دارد:
1- مسأله شناسي و معظل يابي
2- دغدغه و عزم اقدام براي گره گشايي. با فهم اين موضوعات به ماهيت جنبش احياي دين و محتواي نهضت احياي دين نزديك مي شويم [3] .
اما همچنان موضوعات ديگري نيز براي شناخت جامع و كامل آن لازم است؛ همچون زمينه هاي احيا، شيوه هاي احيا، مراحل احيا، و رهبري نهضت احيا، پيامدها، مخاطبان و معارضان احيا كه در اين مقال امكان بررسي آنها نيست. [4] در اين نوشتار مي خواهيم به برسي اين نكته بپردازيم كه كدام جنبه و بعد دين اسلام مورد غفلت و فراموشي قرار گرفته بود كه امام حسين (ع) در تلاش براي احيا و زنده كردن آن بود.
پاورقي
[1] مطهري، مرتضي، مجموعه گفتارها، ص 68.
[2] سروش، عبدالکريم، تفرج صنع، ص 367 - 368.
[3] اساسا شناخت دقيق محتوا و ماهيت يک پديده اجتماعي همچون «نهضت اجتماعي» بسيار پيچيده و دشوار است. اين امر ناشي از لايههاي مختلف ساختمان و شکل پديده اجتماعي است، تعبير شهيد مطهري در اين باب حائز اهميت است.
پديده اجتماعي ميتواند چند ماهيتي باشد. اتفاقا قيام امام حسين از آن پديدههاي چند ماهيتي است چون عوامل مختلف در آن اثر داشته است؛ مثلا يک نهضت ميتواند ماهيت عکس العملي داشته باشد؛ يعني صرفا عکسالعمل باشد. ميتواند ماهيت آغازگري داشته باشد... همه اينها در نهضت امام حسين وجود دارد. اين است که اين نهضت يک نهضت چند ماهيتي شده است.
مطهري، مرتضي، حماسه حسيني، ج 2، ص 266 -267.
[4] براي استفاده از يک مبحث گسترده در اين باره رجوع کنيد به: سر مقاله مجله حوزه، ش 20، خرداد و تير 1366.