فرمايش شهيد ثاني و اشكال محقق خونساري
(آل) را شهيد ثاني (قدس سره) در شرح لمعه اختصاص به اميرالمؤمنين و صديقه ي طاهره و حسنين عليهم السلام داده و فرموده: بباقي ائمه عليهم السلام
اطلاق مي شود از باب تغليب و علامه ي محقق آقا جمال الدين خونساري (ره) در حواشي خود فرموده: كه اطلاق (آل) بباقي ائمه عليهم السلام از باب تغليب باشد محل تأمل است.
فرمايش آن محقق جليل درست بوده و حرف حق است زيرا اطلاق (آل) بباقي ائمه عليهم السلام اطلاق حقيقي است از باب معني مجازي نيست تا از باب تغليب باشد.
و محقق خوانساري قدس سره مي فرمايد [1] : و عن الصادق عليه السلام: (آل محمد) ذريته. و الذرية هو العقب و عقب العقب مطلقا و اهل بيته الائمة عليهم السلام و عترته اصحاب الكساء. هذا بحسب اصل اللغة و الا فالال و الاهل و العترة في الاحاديث مترادفة كل بمعني كل.
روايتي كه از امام صادق عليه السلام نقل فرموده: كه آل محمد (ص) عبارت از ذريه است و ذريه عقب انسان را گويند تا دامنه ي قيامت بر اولاد شامل است ولي ناگفته نماند: روايت اشاره به اين است كه (آل محمد ص) به ذريه اطلاق مي شود و اختصاص به آنها دارد و ساير اقارب مراد از آل محمد نيست مانند اين كه بني عباس ادعاي آل محمد بودن داشتند و اما
اين كه آل محمد محمد در صلوات و در تشهد شامل عموم ذريه است از فرمايش امام عليه السلام درنمي آيد چنانچه اهل بيت را نيز دو اطلاق است گاه استعمال در كليه اولاد و ذريه ي رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم مي شود ولي اصل حقيقت استعمالش در اهل بيت عصمت و طهارت است چنانچه در آيه ي تطهير: انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا. مراد از اهل بيت عبارت از آل عبا و حضرات معصومين عليهم السلام است چنانچه روايات متواتره به طرق سني و شيعه بر آن ناطق است.
همچنين مراد از (آل محمد) كه اغلب استعمال مي شود و در صلوات خواه در تشهد نماز كه واجب است و يا صلوات فرستادن به رسول الله (ص) كه گفته مي شود: اللهم صل علي محمد و آل محمد، عبارت از عترة طاهره ي معصومين عليهم السلام است چنانچه سيد علامه ي متبحر (ره) در شرح صحيفه بر آن تصريح فرموده و نقل گشت.
و فرمايش محقق خونساري (ره) كه فرموده: عترت رسول الله (ص) عبارت از اصحاب كساء هستند و اين بر حسب اصل لغت است مورد اشكال نيست زيرا عترت بر حسب لغت بر اولاد صلبي انسان اطلاق مي شود چنانچه در لسان العرب و ديگر كتب لغت بر آن تصريح شده است و در روايات نيز عترت به اصحاب كساء معني شده و اين منافات ندارد كه مراد از عترت تمامي اوصياء معصومين عليهم السلام اند چون در رأس آنها اصحاب كساء قرار گرفته اند و (عتر) به معني اصل (عاد الي عتره) اي
اصله و (العترة) نسل الرجل و ولده و گاه در (عشيره) نيز استعمال مي شود.
پاورقي
[1] رجوع شود به هامش شرح لمعه به خط ملا کاظم (ره) طبع اصلي تبريز ولي اين حاشيه و عبارات را در حواشي آقا جمال خوانساري (ره) که مستقلا به قطع بزرگ طبع سنگي در سال (1272) ه. ق در طهران چاپ شده نيافتم.