عمارت موجود است، در سال 767 بعد از انقضاء دولت آل بويه به سال 310 ساخته شده، و تاريخ مسجد بالاي سر 767 مي باشد، بنابر اين عمارت نه مال آن بويه و نه مال بني عباس كه در 656 مضمحل شده مي باشد، اين عمارت را وزير الناصر در


سال 620 ساخته است، و عمارت موجود از سلطان اويس اكبر است كه در سال 767 بنا شده.

در تاريخ بناي مسجد و ساختمان و تزيينات اين قبه و بارگاه، آنچه كه از تتبع و تحقيق به دست آمده، از اين قرار بوده است:

1- ساختمان مسجد بالاي سر از زمان بني اميه است كه بين 61 تا 63 بدون قبه ساختند.

2- ساختمان قبه و بارگاه و دربهاي شرقي و غربي به مسجد و تفكيك روضه ي شهدا از روضه ي حسيني است كه به نظر ما از مختار است و بين سال 67 تمام شده، و در زمان حضرت صادق «عليه السلام» اين بنا بوده است كه ترتيب زيارت آن را تعليم فرموده است.

3- بناي قبه و بارگاه مأمون است كه پس از خراب نمودن هارون در سال 198 به بعد شروع به ساختمان نموده و مسجد را ساخت و بناي آن مفصل بوده است، تا زمان متوكل سال 246.

4- بناي منتصر است كه زمين مسطح را بين سالهاي 247 و سال 248 بنا كرده، و او قبه و بارگاه و رواق و مسجد ساخته است.

5- بناي پادشاه طبرستان است كه در 273 درست 25 سال بعد از ساختمان منتصر خراب كرد و شروع به ساختمان نمود، تا سال 287 تكميل گرديد.

6- بناي عضدالدوله است كه او عمارت زيد داعي را خراب كرد و بناي مفصلي نهاد، در سال 371 قريب 58 سال پس از عمارت زيد، و بسيار موسع و مجلل و با تزيين بوده است كه از نو قبه و بارگاه ساخت، و شهدا را در همان قبه ي حسيني قرار داد.

7- عمارت و تعمير حسن بن مفضل بن سهل رامهرمزي وزير سلطان الدوله ديلمي است كه ضريح و صندوق سوخته 408 را كه قبه باقي بود، او تعمير و ترميم و


تزيين نموده و سوري دور شهر كربلا كشيد، بين 409 تا 412 كه فوت شد. و ابن بطوطه كه در سال 724 به كربلا رفته، وصف بنا را مي كند، بناي ديلمي بوده با تزئينات رامهرمزي كه مهمانخانه و مريضخانه و مدرسه و مسجد مخصوص داشته است.

8- ساختمان و بناي سلطان اويس ايلكاني است كه در سال 757 به سلطنت رسيد، و به مسجد پشت سر اضافه نمود، و تاريخ بناي آن 767 است كه پس از انقضاء دولت آل بويه به 320 سال ساخته شده، و 111 پس از انقراض دولت بني عباس است كه 656 بود.

سلطان اويس (شيخ اويس) جلائري ايلكاني از سلاطين تاتار است (سلاطين جلائر) كه در عراق و ايران سلطنت داشته. و سلطنت آنها پس از مرگ هلاكوخان تشكيل شد، و در بالاي محراب مسجد بالاي سر نوشته: «السلطان اويس بن السلطان الشيخ حسن حائري در تاريخ 767 «.

و از آقاي سيد صالح كليددار سؤالاتي كردم، اطلاعات ايشان بيش از آنچه مرقوم رفت نبوده.

9- عمارات و توسعه ي صحن و تزيين رواق صفويه است كه از 932 شروع شد، و همه ي سلاطين صفوي نسبت به اين بارگاه باعظمت و مشهد غروي، تحف و هداياي عالي تقديم داشته و ساختمان و تعميرات بسياري نموده اند.

10- تزيينات و طلا گرفتن قبه ي حسيني است، و به دست نادرشاه در سال 1156 ضريح و درب نقره و فرش و قنديل طلا و جواهرات بسيار از طرف نادر و زن او و بستگانش تقديم شده.

11- تزيينات و تكميل و توسعه ي بناهاي اطراف آن است، از طرف پادشاهان قاجاريه از آقا محمد خان، و فتحعلي شاه، ناصرالدين شاه كه از سال 1192 تا 1326 كه اكثر تحف و هداياي مهم قيمتي تقديم داشته، و براي مخارج ساختمان و تعميرات


و ترميم و طلاكاري و كاشي و فرش و قناديل طلا و نقره و صندوق، خدمات شاياني كرده كه اكثر در موارد خود نام آنها برده شده است.