بيروني مي نويسد: عاشورا لغت عبراني است و دهم تشرين يهود و روز روزه ي آنها بود، عاشورا نام مشهور روز دهم محرم است، و عاشر واقع پس از نهم را گويند. عشورا و عاشورا و عاشور و عاشوري اطلاق به دهم محرم مي شود [1] و اين روز در تاريخ عرب، سابقه ي ممتدي در جشن هاي ملي دارد.

عاشورا و عشورا و معاشر به جماعت متشكل هم گويند، عشار يك چيز و كار دامنه داري را گفته اند [2] ، و عاشورا را بدين جهت عاشورا گفتند كه روزهاي دامنه داري دارد يعني اول سال است، و عاشوراي حسيني را بدين جهت عاشورا گفتند كه منبع يك سلسله تحولات و حوادث دامنه داري شده و انقلابات و تحولات عظيم در تاريخ اسلام به وجود آورده است.

عاشورا در ماه هاي عربي همان روز عيد رسمي مانند ايام نوروز در ايران بوده.

مالك در موطأ مي نويسد: عايشه از رسول خدا «صلي الله عليه و آله و سلم» روايت كرده كه فرمود: عاشورا روزي است كه مردم در جاهليت روزه مي گرفتند، و پيغمبر هم قبل از اسلام روزه دار بود. و چون اين سنت در مكه نسخ نشده بود، تا مكه بودند، هر كس


مي خواست عاشورا روزه دار بود. و چون روزه در مدينه واجب شد، پيغمبر «صلي الله عليه و آله و سلم» فرمود: هر كه مي خواهد روزه بگيرد، مي خواهد افطار كند. [3] .

بخاري و مسلم از محمد بن درويش الحوت اين روايت را نقل كرده اند و اضافه نموده اند كه پيغمبر «صلي الله عليه و آله و سلم» فرمود: كسي كه در اين روز بر عيال و اولادش از جهت معيشت توسعه دهد، خداوند به او وسعت معاش مي دهد. [4] .

در تاريخ عرب روز عاشورا آخرين روز تعطيل، و به نقل بعضي سه روز اول عشر دوم يعني 10 و 11 و 12 محرم، آخرين روز ايام تعطيل و عيد ملي و روز ديد و بازديد علماء و قبايل و طوايف بود كه لباس نو مي پوشيدند و تزيين مي كردند و احسان و اكرام مي نمودند، و تاكنون هم برخي از مردم بدوي عرب در قبايل صحرا نشين دور دست، اين آداب و رسوم را عمل و اجرا مي كنند، مخصوصا يزيدي هاي اطراف شام و كردهاي يزيدي بدوي سوريه و لبنان و رياض.

واقعه ي عاشوراي سال 61 هجري خط سير مردم را عوض كرد و معني خاصي به عاشورا بخشيد. شهادت پسر پيغمبر، حسين بن علي «عليه السلام» كه از پاكترين نفوس قدسيه ي آسماني و بهترين تربيت شده ي مهد نبوت و ولايت بود، در ماه حرام آن هم با وضع فجيع و رقت آوري كه هر شنونده و گوينده و نويسنده را بر خود مي لرزاند، صفت خاص عاشورا شد. و عاشورا يعني روز شهادت حسين، روز رستاخيز ملي، روز قيام مظهر حق و حقيقت، روز بروز كمال علم و فضيلت، روز درس و فداكاري و شجاعت و از خود گذشتگي در راه قوانين شريعت و انسانيت، و هزاران نكات برجسته ي ديگر كه از صفات و خصايص اين روز است. عاشورا روز نوحه و بكاء، روز حزن و


الم، روز تعطيل عمومي، روز عزاي ملي كه همه با لباس ماتم سر و پا برهنه از خانه و زندگي دست شسته و به عزاداري پرداخته اند. روز انقلاب عمومي، روز تاريخي. ايران، عراق و حجاز، مصر و يمن و هند و پاكستان، افغانستان، تركستان، كشورهاي اسلامي از عربستان تا سواحل اقيانوس بر حسب مراتب اطلاع و معارف و فرهنگ روز عاشورا را روز مجد و عظمت آل محمد شناخته و تشكيل مجالس وعظ و خطابه مي دهند.