در روز، ماه و سال تولد آن سرور اختلاف است، بعضي گويند: تولد آن حضرت روز سه شنبه است، و بعضي ديگر گويند: روز پنج شنبه، سوم شعبان است و بعضي پنجم شعبان را گفته اند. و برخي گويند: ماه ربيع، سال سوم هجرت. و بعضي ماه ربيع، سال چهارم گفته اند.

اين اختلاف و نظاير آن در مواليد و وفيات معصومين عليهم السلام، معلول سهو و اشتباه روات است. اگر حوادث را در همان وقت ثبت مي نمودند، اشتباه و اختلاف كمتر مي شد، ولي اين حوادث را پس از ساليان دراز ضبط كردند، و چه بسا وسايطي در ميان آمده بود كه هر يك در سينه خويش ثبت كرده بودند.

براي آسان شدن مطلب، اين قضيه را نقل مي كنم: وفات مرحوم آيت الله والد، «آقاي شيخ محمد علي قمي حايري» در شب دوشنبه، بيست و دوم ربيع الثاني سال هزار و سيصد و پنجاه و هشت بود كه فاضل دانشمند، آقاي مدرس تبريزي پس از آن كه اشاره ي مختصري به احوال ايشان نموده، نوشته است: در سال هزار و سيصد و پنجاه و چهار وفات نمودند. [1] و مستند ايشان اطلاعات متفرقه است. جايي كه در تاريخ وفات ايشان با فاصله بسيار كم، چهار سال اختلاف پيدا شود،


توقع داريد در تاريخ تولد و وفات ائمه عليهم السلام اختلاف پيدا نشود.

اين اختلاف ها در اثر سهو و نسيان پيش مي آيد، و معلول سياست و تعمد كذب نيست. البته بايد خبري را كه احتمال سهو و اشتباه در آن كمتر باشد، بر خبر ديگر ترجيح داد. اين طريقه عقلايي در مقام ترجيح يكي از دو خبر است. پس ميزان ترجيح، نزديكتر بودن به واقعه و كمي واسطه، وثاقت راوي و كمي فاصله زماني بين ضبط و تحرير حديث و بين شنيدن آن است، و به اين جهات و نظاير آن مي توان نقلي را بر نقل ديگر ترجيح داد.

بله! گاهي اختلافات معلول سياست و اغراض مي باشد، مثل اختلاف در مدفن و قبر فاطمه عليهاالسلام، و يا اختلاف در حركت دادن امام موسي بن جعفر عليه السلام به سمت بصره يا كوفه. اين گونه اختلاف در نقل، نه از باب اشتباه بعضي از روات و محدثان است، بلكه مصلحت، اختلاف نقل را ايجاب مي كرده است.

شيخ كليني، سال سوم هجري را سال ولادت دانسته، و تولد امام حسن عليه السلام را در ماه رمضان معين كرده است. و طبق حديث معتبري، فاصله ي ميان تولد آن دو امام عليهماالسلام شش ماه و ده روز مي باشد. [2] بنابراين، تولد امام حسين عليه السلام بايد در ماه ربيع الاول يا ربيع الثاني باشد و شهيد در «دروس» آخر ماه ربيع الاول سال سوم هجرت را روز تولد دانسته است. [3] البته من مدرك اين اقوال را نمي دانم و تاكنون روايت مسند و معتبري در اين باب نديده ام. [4] .