كربلا شهري است كه سالياني بس دراز پيش از اسلام به همين نام مشهور بوده است.

از بـرخـي روايـت هـا نـيـز چـنين بر مي آيد كه قدمت نام كربلا به روزگار آدم ابوالبشر مي رسـد؛ [1] و بـلكه طبق روايت اميرالمؤمنين (ع) در آسمان ها به نام كرب و بلاء يعني سرزمين اندوه و گرفتاري مشهور است. [2] .


از ايـن احـتـمـال كه نـام كـربـلا مـركـب از دو واژه ي «كـور بابل» يعني مجموعه ي روستاهاي بابلي باشد، چنين بر مي آيد كه كربلا در آن روزگار، مـادر شـهـر چندين روستا بوده است؛ كه از آن جمله نينوا، كوشك بابلي، نواويس، حَير، عـيـن التـمـر و ديـگـر روسـتـاهـاي مـتـعـدد واقـع در فـاصـله ي مـيـان صـحـرا و ساحل فرات مي باشند.

شـايـد كـربـلا در روزگـار بـابـلي هـا و آشـوري هـا بنا گرديد و تنوخيان و لخمي ها ـ حكمرانان بني منذر و ساكنان حيره ـ آن را به ارث بردند كه خود زير سلطه ي حكومت ايران بـودند، كه بر بخش هاي بسيار گسترده اي از آسيا تسلط داشتند. كربلا از جنبه ي زراعي در آن روزگـار آبـاد و پـر رونـق بـود؛ زيرا زميني حاصلخيز داشت، به فرات نزديك و هـواي آن بـراي بـسـيـاري كـشـت ها مناسب بود. حبوبات، خرما و ميوه هاي مورد نياز مـنـطـقـه و كـاروان هـايـي كـه از كـربـلا مـي گـذشـتـنـد در آن جـا بـه عمل مي آمد كربلا در دوران كلدانيها شكوفا گرديد. گروهي از مسيحيان و دهقانان در آنجا سكونت داشتند؛ كور بابل خوانده مي شد. در زمين آن معبدي برپا شد كه در آن نماز اقامه مـي گـرديـد و پـيـرامـونـش چند معبد ديگر بود. در روستاهاي پيرامون آن اجسادي در درون ظرف هاي سفالي يافت شده است كه تاريخ آنها به پيش از ميلاد مسيح باز مي گردد.

ايـن شـهـر در روزگـار لخمي ها - كه حيره پايتختشان بود ـ شهرت يافت. در آن روزگار «عين التمر» از شهرهايي بود كه انواع خرما از آن جا صادر مي شد و كاروان هاي عبوري بـراي اسـتـراحـت در آن اقـامت مي كردند. موقعيت تجاري شهر كربلا در آن روزگار مرهون مشرف بودن بر راه هاي منتهي به حيره، انبار، شام و حجاز بود.

كـربـلا از جـمـله ي زمـيـن هـاي عـراق بـود كـه در دوران ابـوبـكـر (در سـال دوازدهـم) بـه تـصرف مسلمانان در آمد. كسي كه اين سرزمين را فتح كرد، خالد بن عـرفـطـه بـود، كـه از سـوي سـعـد بـن ابـي وقـاص بـه عـنـوان پـيـشـقـراول فرستاده شد. او براي مدتي آنجا را مقر و اردوگاه خويش قرار داد و پس از رسـيـدن بـه اهـداف نظامي، به دليل بدي آب و هواي منطقه، آنجا را ترك گفت و به كوفه رفت.

پـس از گـسـتـرش شهر كوفه، كربلا پيوسته يكي از روستاهاي فراوان پيرامون آن به شمار مي رفت؛ و هيچ كس جز به مناسبتي نادر از آن ياد نمي كرد: مانند عبور اميرالمؤمـنـيـن (ع)


هـمـراه سـپـاهـي كـه عـازم حـمـله بـه شـام بـود و يـا اخـبـاري كـه راويـان از رسـول خـدا (ص) و امـيـرالمـؤمـنـيـن (ع) دربـاره ي كشته شدن سيدالشهداء در آن سرزمين و قتلگاه آن حضرت نقل كرده اند!

كربلا در غرب نهر فرات و در كناره ي دشت، در وسط منطقه ي رسوبي معروف به سرزمين سواد، واقع است. در شمال غربي آن شهر انبار، در شرق آن شهر باستاني بابل، در غرب آن صحراي غربي، در جنوب غربي آن شهر حيره، پايتخت منذريها قرار دارد. كربلا در مرزهاي صحرا واقع است و بدويان حجاز و شام براي تأمين آذوقه به آنجا روي مي آوردند. تا چندي پيش وضعيتش همين بوده است. از آنجا تا العين فاصله ي چنداني نيست؛ و العين واحه اي است پر درخت و پر آب و شهر العين يكي از شهرهاي مهم در منطقه ي صحرا بوده است.... [3] .

«حـائر سرزميني داشت گسترده كه در جهات شمال، غـرب و جـنـوب به رشته تپه ها و صخره هاي پيوسته به هم منتهي مي گشت. مدخل شرقي آن يعني آنجايي كه امروزه زائران به زيارت بارگاه حضرت عباس مي روند، در نظر بيننده به صورت يك نيمدايره جلوه گر بود.» [4] .

سيد هبة الدين شهرستاني گويد كه كاوشگران در اعماق زمين خانه هاي پيرامون قبر امام حـسـيـن (ع) بـه آثـاري دسـت يـافـتـه انـد كـه نـشـان دهـنـده ي ارتـفـاع آن در جـهـات شـمـال و غـرب در قـديـم اسـت. و در سـوي شـرق آن جـز خـاك سـست و نرم به چيزي دست نيافته اند. اين امر نشان مي دهد كه اين سرزمين در دوران نخست خود از سوي شرق گود و از سوي شمال و غرب به صورت هلالي بلند بوده است؛ و فرزند حضرت زهرا (س) در اين هلال به محاصره در آمده است. [5] .