آيا امام عليه السلام احرامش را از عمره تمتع به عمره مفرده تغيير داد؟

يـا ايـن كـه چـون مـي دانـسـت سـتـمـكـاران به زودي از اتمام حج وي جلوگيري خواهند كرد از همان آغاز احرام مفرده بست؟

آنـچـه از ظاهر برخي متون تاريخي [1] و از صريح گـفـتار برخي مورخان برمي آيد اين است كه امام احرامش را از عمره ي تمتع به عمره مفرده تغيير داد.

ولي ظـاهـر و بـلكه صريح برخي از نصوص صحيح حاكي از آن اسـت كـه امام عليه السلام از همان آغاز وارد عمره مفرده شد؛ و تغيير در احرام بـه كـار نـبـوده است. اين نظر را فقيهاني همچون سيد محسن حكيم و آقاي خويي و آقاي سبزواري پذيرفته اند و برخي مورخان هم به آن اشاره كرده اند. [2] .

فـقـيـهان مسأله حكم خروج از مكه را براي كسي كه به قصد عمره مـفـرده آمـده و تـا مـاه ذي حـجه در مكه مانده است، مورد بحث قرار داده اند. ابن براج گويد: چنانچه روز ترويه


را درك كند واجب است كه حـج بـه جـاي آورد. [3] ايـن گـفـتـه از اقـوال نـادر اسـت. صـاحـب جواهر قايل به استحباب شده است؛ به ويـژه هـنـگـامـي كـه زائر تـا مـاه ذي حـجـه اقـامـت كرده باشد و به خـصـوص اگـر تـا روز تـرويـه، يعني هشتم ذي حجه در مكه مانده باشد. [4] .

بـرخـي از روايـات هـم كه مفادشان حرمت خروج است، با توجه به برخي روايات ديگر از جمله خبر يماني كه مي گويد، امام حسين عليه السلام يك روز پيش از ترويه، در حالي كه احرام عمره بسته بود خارج شد، حمل بر كراهت شده اند.

در ايـنـجـا نـخـسـت بـرخـي از روايـات و سـپـس گـفـتـار فـقـيـهان را نقل مي كنيم:

1ـ كـليـنـي: «عـلي بـن ابـراهـيـم، از پـدرش، و مـحـمـد بـن اسـمـاعـيـل، از فـضل بن شاذان از حماد بن عيسي از ابراهيم بن عمر يـماني نقل كرده اند كه چون از امام صادق عليه السلام درباره مردي كه درمـاه هـاي حج به عمره رفته و سپس به شهر و ديار خود بازگشته اسـت پـرسـيـده انـد؛ فـرمـود: اشـكـالي نـدارد؛ و چـنـانـچـه از آن سـال بـه حـج رود و سـپـس عـمـره مـفـرده بـه جـاي آورد، خـوني بر گردنش نيست. همان طوري كه حسين بن علي عليه السلام ـ در حالي كه به قـصـد عـمره وارد شده بود ـ يك روز پيش از ترويه به عراق رفت. [5] .

مفهوم اين روايت اين است كه امام حسين عليه السلام روز خروج از مكه حتي به احرام عمره هم محرم نبود، چرا كه روز ورود به مكه مكرمه احرام عمره بسته بود. دقت كنيد!

مـجـلسـي در كـتاب «المرآة» از اين روايت به عنوان «حَسن» شبيه به «صحيح» ياد كرده است. [6] .

شـيـخ طـوسـي نـيـز ايـن روايـت را در تـهـذيـب از كـليـنـي نـقـل كـرده اسـت، ولي بـا ايـن تفاوت كه در آن آمده است: «حسين در روز ترويه خارج شد». [7] .


مـجـلسـي در مـلاذ الاخيار از اين روايت نيز تعبير حسن و صحيح كرده است. [8] .

صـاحب جواهر گفته است: «و در تهذيب آمده است: «در روز ترويه بـيـرون رفـت»؛ و شـايـد ايـن روايـت بـه دليـل وجـود روايـت صـحـيـح مـعـاويـه صـحـيـح تـرباشد...». [9] .

2ـ كـليـنـي: «عـلي بـن ابـراهـيـم، از پـدرش از اسـمـاعـيـل بـن مـرار، از يـونـس، از مـعـاويـة بـن عـمـّار نـقـل كـرده اند كه گفت: به امام صادق گفتم: فرق تمتع گزار و عـمـره گـزار در چـيـست؟ فرمود: متمتع با حج مرتبط است، اما عمره گـزار چـون از عـمـره فراغت يافت، هر جا بخواهد مي رود. حسين بن عـلي در ذي حـجـه عـمره به جاي آورد و در روز ترويه در حالي كه مردم به مِنا مي رفتند رهسپار عراق شد؛ و انجام عمره در ماه ذي حجه بـراي كـسـي كـه قـصـد حـج نـدارد، بـدون اشكال است.» [10] .

مـجـلسـي در «المـلاذ» از ايـن روايـت تـعـبـيـر بـه مجهول كرده و گفته است: «شايد مقصود فرمايش امام، «وعمره به جـاي آورد» عـمـره تـمتع نيز باشد. چون انسان در صورت ناچاري جـايـز اسـت كـه حـج را بـه عـمـره مـفـرده تـبـديـل كـنـد، هـمـان طـوري كـه حـسـيـن بـن عـلي عليهما السلام انـجـام داد.احـتـمـال هـم دارد كـه بـا آگـاهي از اين كه نمي تواند حج به جاي آورد، نـيـت عمره مفرده كرده باشد؛ و احتمال دوم - كه خبر هم آن را تأييد مي كند - اظهر است.» [11] .

بـنـابـرايـن مـجـلسـي دربـاره ايـن خـبـر دو احتمال مي دهد:

يكم: تبديل عمره تمتع به عمره مفرده.

دوم: حـضـرت از هـمـان آغـاز نـيـت افراد كرده بود و تغييري در كار نبوده است.


بـه اعـتـقـاد مجلسي احتمال دوم از احتمال اول قوي تر باشد؛ ولي در بحار بـر احـتـمـال نـخـسـت تـصريح مي كند؛ و مي گويد: «در برخي از كـتاب هاي معتبر ديده ام... [امام] از احرام حج بيرون آمد و آن را عمره مفرده قرار داد.» [12] .

وي انـدكـي پـيش از اين در همين صفحه كتابش مي گويد: «و همچنين پـس از بـردن ظـن قـوي بـر ايـن كـه قـصـد قـتـل و تـرورش را دارند، از مكه بيرون آمد. حتي براي آن حضرت ـ جـان مـن و پـدر و مـادر و فـرزنـدانـم فـدايش باد ـ ممكن نشد كه حج خـويـش را بـه پـايـان بـرسـانـد، در نـتـيـجه از احرام بيرون آمد و ترسان و مراقب از مكه خارج شد...». [13] .