ارسال نامه ي كسب تكليف از سوي ابن زياد به يزيد و دريافت پاسخ آن، در مدت زمان وجود اهل بيت در كوفه، به حدود بيست روز و يا بيشتر نياز دارد.

- در پاسخ گفته مي شود:

1. سيد دراقبال اصل مسئله ي بازگشت در اربعين اول را بنابر نقل برخي از اخبار بعيد مي داند، بدون آن كه اشاره اي به مطلب خود در لهوف كند و يا آن را نفي كند؛ بنابراين، ايشان منكر نوشته ي خود در لهوف نيست كه اصل بازگشت - بدون اشاره به زمان آن - را مطرح ساخته است.

2. مرحوم قاضي طباطبايي پاسخ مي دهد:

استيذان ابن زياد از يزيد پليد درباره ي اسرا، به واسطه ي كبوتران نامه بر بوده و انكار محدث نوري و ادعاي وي كه استفاده از كبوتر، از اواخر دوران بني عباس آغاز شده و از زمان فاطميين در موصل روي كار آمده است، ادعاي بي وجه و خالي از تحقيق


است [1] ، افزون بر اين كه پيك نيز مي توانست در سه روز مسافت بين كوفه و شام را طي كند؛ همچنان كه در خبر بسر بن ارطاة خواهد آمد.

- فرمايش مرحوم محدث نوري خالي از وجه نيست و شواهدي بر آن وجود دارد:

1. ابن كثير درباره ي نورالدين محمودي زنگي چنين آورده است:

اتخذ نورالدين الحمام الهوادي، و ذلك لامتداد مملكته و اتساعها، فانه ملك من حد النوبة الي همذان لا يتخللها الي بلاد الفرنج، و كلهم تحت قهره و هدنته، و لذلك اتخذ في كل قلعة و حصن الحمام التي تحمل الرسائل الي الآفاق في أسرع مدة، و أيسر عدة؛

نورالدين، كبوتران تيز پرواز را به كار گرفت و علت آن پهناوري و گستره ي وسيع دايره ي حكمراني وي بود؛ زيرا مملكت وي از يك سو از حد نوبه (در مصر) به همدان به صورت يكپارچه بود، كه تا حدود شهرهاي فرنگ مي رسيد، و تمامي اين مناطق زير سيطره ي وي قرار داشت. از اين رو در هر قلعه اي كبوتران نامه بر قرار داد كه در كوتاه ترين زمان و به راحتي نامه ها را مي رساندند. [2] .

و در جاي ديگر مي نويسد:

و جعل فيها الحمام الهوادي التي تطلعه في أسرع مدة؛

و در آن كبوتران تيزپرواز قرار داد كه گزارش ها را در


سريع ترين زمان به وي مي ساندند. [3] .

2. ابن عساكر درباره ي مدت زمان رسيدن خبر مرگ هارون به فرزندش امين مي نويسد:

و منذ يوم توفي الرشيد الي يوم وصل الخبر الي الأمين اثنا عشر يوما؛

و از روز مرگ هارون الرشيد تا روز رسيدن خبر مرگ او به امين، فرزند دوازده روز طول كشيد. [4] .

و اگر به كارگيري كبوتران نامه بر در آن زمان معمول بود، بايد اين رويداد مهم سياسي پيش از اين به بغداد مي رسيد.