محدث نوري مي گويد:

سيد بن طاووس، جليل القدر، عظيم الشأن، صاحب كرامات و... بوده است. ولي اين مطلب پوشيده نيست كه مؤلفات بزرگان كه در امتداد عمرشان نگاشته مي شود، يكسان نيستند و كتابهايي كه در دوره ي جواني مي نگارند، با كتابهايي كه در آخر عمر با كوله


باري از پختگي و تجربه مي نويسند، فرق دارد. و سيد بن طاووس كتاب لهوف را كه متضمن ملاقات جابر با اهل بيت است، در اوايل جواني نوشته است و دو دليل بر اين مدعا وجود دارد:

الف. روش ايشان در همه ي كتابهايي كه نوشته است، اين است كه تا آن جا كه بتواند مآخذ نوشته و سند روايت را ذكر كند و حال آن كه مي بينيم كه ايشان برخلاف شيوه ي خود، در اين كتاب و همچنين در كتاب مصباح الزائر، اثري از ذكر مأخذ و سند روايت به ميان نياورده، و با آن كه ايشان كتابي مختصرتر از لهوف به نام مجتني دارد و در آن اسناد را ذكر كرده است. پس ايراد به كتاب، منافات با بزرگي مؤلف آن - كه بزرگي را پس از آن و به تدريج كسب كرده اند - ندارد.

ب. ايشان در اجازات خود تصريح مي كند كه كتاب مصباح الزائر را در اوايل تكليفش نوشته است [1] و در اول لهوف مي نويسد: چون من مصباح الزائر را نوشتم كه زائر را از برداشتن كتاب مصباح و يا هر كتاب زيارتي ديگر بي نياز مي كند، خواستم كه او نيز هنگام تشرف به زيارت امام حسين عليه السلام بي نياز از حمل كتاب مقتل باشد، بنابراين كتاب را نگاشتم. [2] .

خلاصه اين كه سيد بن طاووس كتاب لهوف را كه مصدر اساسي در مسئله ي ملاقات جابر با اهل بيت در كربلاست، در دوره ي


جواني و يا نوجواني نگاشته و از اتقان و اعتباري بايسته و شايسته برخوردار نيست [3] .

- اين مطلب و هر دو وجهي كه ذكر فرموده اند، قابل مناقشه است.

1. اسقاط مأخذ و حذف اسناد، نشان از عدم اتقان تام و كمي اطلاع نويسنده ندارد؛ همان گونه كه صرف ذكر مأخذ و آوردن اسناد، بر آگاهي كامل مؤلف دلالت ندارد و از آن جايي كه هدف سيد در صمباح الزائر نگارش كتابي كوچك بوده كه قابليت حمل در سفر داشته و زائر را از مثل كتاب مصباح المتهجد شيخ طوسي بي نياز سازد و مقصود وي در تأليف لهوف نگارش كتابي مختصر بوده كه بي نيازكننده ي زائر حسيني از حمل كتاب مقتلي بزرگ باشد، بنابراين به ذكر مأخذ نپرداخته و اسانيد را حذف كرده است، و در غير اين صورت نقض غرض مي بود.

2. معلوم نيست كه سيد، كتاب لهوف را نيز در همان اوان نوشته باشد، چون ايشان پس از ذكر كتاب مصباح الزائر و ذكر اين نكته كه اين كتاب را در اوايل تكليف نگاشته است، پس از آن به ذكر ساير مؤلفات خود پرداخته و درآخر كار نام كتاب لهوف را ذكر مي كند [4] ، كه چه بسا با استناد به اين عبارت بتوان گفت كه كتاب لهوف از آخرين كتابهايي است كه به قلم وي تأليف يافته است و يا دست كم مجمل باشد. [5] و از مسئله ي انضمام اين كتاب به مصباح الزائر و تشريك در علت نمي توان استفاده كرد كه اين كتاب را نيز در همان اوان نوشته است، تا كه گفته شود:


و اين كلام [6] صريح است در آن كه لهوف به منزله ي متمم مصباح الزائر، و در اوايل تكليف تأليف شده، و اين خود كافي است براي وضوح نبودن آن در اتقان و استحكام مثل ساير مؤلفات جليله ي ايشان. [7] .

3. خود سيد بن طاووس در آخر عمر، كه در نهايت تضلع و پختگي تام به سر مي برد، اين كتاب را كاملا تأييد كرده است، و از تأليف آن بخود مي بالد و مي گويد:

و صنفت كتاب الملهوف علي قتلي الطفوف، ما عرفت أن أحدا سبقني الي مثله، و من وقف عليه عرف ما ذكرته من فضله؛

و كتاب الملهوف علي قتلي الطفوف را نگاشتم و كسي را نمي شناسم كه بر من در انجام چنين كاري پيشي گرفته باشد و هر كس كه به آن دست يابد و در آن نظر افكند، درستي سخن من را دريابد. [8] .

با وجود اين شهادت از صاحب اثر، كه پس از فراغ يافتن از نگارش همه و يا بسياري از كتابهاي خود و در اواخر عمر نموده است، ديگر جايي براي آن سخن نمي ماند.

همچنين خود سيد در كتاب كشف المحجة خطاب به فرزند خود محمد، درباره ي اهميت كتاب لهوف مي فرمايد:

و منها كتاب الملهوف علي قتلي الطفوف في قتل الحسين عليه السلام، غريب الترتيب و التلفيق، و هو من فضل الله جل جلاله الذي دلني عليه؛


و از جمله كتابهايي كه نگاشتم كتاب الملهوف علي قتلي الطفوف است كه درباره ي شهادت امام حسين عليه السلام نگاشته شده و از چينش و گزينشي نو برخوردار است،. تفضل الاهي است كه مرا بر انجام آن رهنمون ساخت. [9] .

4. جالب اين است كه خود محدث نوري كتاب مصباح الزائر را كه به تصريح مؤلف در اوان تكليف نوشته است، كتابي معتبر معرفي كرده است. [10] . و كتاب لهوف را با احتمال تأليف در همان اوان،كتابي غير متقن مي داند! و اين دو قابل جمع نيست.

5. اگر بپذيريم كه سيد بن طاووس اين كتاب را در اوايل جواني نوشته و از اين جهت اشكال دارد، پيش از ايشان و يا هم زمان با ايشان، شيخ جعفر بن محمد بن نماي حلي كه فقيه و مورخي بسيار جليل القدر است، نيز خبر ملاقات جابر با اهل بيت را در كربلا يادآور شده است، و هيچ كس تا كنون نگفته است كه ايشان نيز كتاب را در جواني و... نگاشته است تا چوب عدم اتقان بخورد! و ايشان بر ابن طاووس مقدم است، چون وفات وي را سال 645 نوشته اند؛ [11] در حالي كه وفات ابن طاووس سال 664 بوده است، پس وفات ابن نما نوزده سال پيش از سيد بن طاووس بوده است و اگر تاريخ وفات وي را نپذيريم، قدر متيقن ايشان هم زمان و معاصر با سيد است [12] و عجب از ايشان است كه پس از نقل عبارت سيد در لهوف


مي فرمايد:

و مختصر همين عبارت را جعفر بن نما در كتاب مثيرالأحزان كه 24 سال بعد از وفات سيد تأليف كرده! ذكر نموده است. [13] .