بازگشت

كتاب مقتل الحسين ابومخنف


آثاري كه براي ابومخنف ذكر كرده اند شامل طيف گسترده اي از حوادث قرن اول و آغاز قرن دوم هجري است) يعني از سال 10 هجري تا سال 132) و علاوه بر اخبار شيعيان به فتوحات، جنگهاي دوران خلفاي راشدين، اخبار خاندان اموي و مرواني و كارگزارانشان مانند زياد بن ابيه، حجاج ثقفي، اخبار عبدالله بن زبير، خوارج، اخبار ابن اشعث و يزيد بن مهلب و حتي در باب معمرين و يا راجع به خاندانش با نام «اخبار آل مخنف بن سليم» مي پردازد. متأسفانه چون برخي از آثار ابومخنف از بين رفته و از برخي ديگر نيز تنها رواياتي در آثار ديگران باقي مانده است، نمي توانيم به درستي انگيزه وي را از تأليف اين همه آثار دريابيم.به رغم اين، عنوانهاي آثارش بيشتر از علاقه وي به گردآوري و ثبت وقايع حكايت دارد و او اين ميل را به سمت اخبار عراق و خصوصا اخبار شيعيان جهت داده است. در ميان آثار ابومخنف شايد بتوان مقتل الحسين را از جهت موضوع و محتوا و حتي حجم آن مهمترين اثر وي برشمرد. اين اثر كه در برهه اي از زمان به نگارش در آمده است به خاطر قدمت و احتوا بر مسايل اساسي قيام و شهادت حسين (ع) در احياي خاطره ي شجاعت آن حضرت و ستم و شقاوت امويان درباره ي وي و خاندانش اثري عظيم در آن دوران داشت و حتي تاكنون نيز مرجعي اصيل شمرده مي شود.

تاريخ نگارش مقتل الحسين ابومخنف و يا آثار ديگري كه وي درباره ي شيعيان تأليف كرده است، اگر چه چندان روشن نيست ولي از برخي قرائن برمي آيد كه اين تاريخ را از سال 126 ه ق نمي توان عقبتر برد. در سال 126 كه با قتل وليد بن يزيد و ضعف سلطه امويان [1] مصادف است، فرصت مناسبي براي داعيان بني هاشم براي تبليغ دعوت پيش آمده و همچنانكه مي دانيد اين داعيان در حقيقت فرستادگاني از جانب امامان عباسي بودند كه وظيفه داشتند با شوراندن مردم بر ضد ستمكاران اموي همه را به فردي نامعين كه با كلمه «الرضا من آل محمد» به وي اشاره مي كردند، دعوت نمايند و بدين منظور پراكندن اخبار علي و فرزندانش (عليهم السلام) و شرح قتل و آوارگيشان وسيله اي براي آگاهانيدن و تهييج مردم شد [2] .

بديهي است كه اين سالها را كه ميان سال 126 تا 132 و با اندكي مسامحه تا 134 هجري نيز شامل مي شود، مي توان مناسبترين سالهايي دانست كه ابومخنف مقتل خويش را فراهم ساخته است و حتي قرينه اي نيز براي تأليف مقتل در حوالي سال 128 وجود دارد [3] .

با وجود اينكه بعيد نيست كه ابومخنف اين كار را به ميل شخصي در اين سالهاي غليان احساسات به انجام رسانده باشد، اما اين احتمال نيز از سوي يكي از محققان طرح شده كه وي به درخواست داعيان عباسي به اخبار شيعيان پرداخته [4] و آثار خويش مانند مقتل حسين، قتل حسن، مقتل حجر و اخبار زيد بن علي و يحيي بن زيد را در اين دوره منتشر ساخته است.

ماسينيون با استناد به تغييراتي كه در شماري از كلمات ابومخنف پيدا شده و اين تغييرات بر پايه قول بلاذري ناشي از ورود خراسانيان به كوفه در سال 132 هجري است، گردآوري و تأليف روايات ابومخنف را به بعد از سال 132 منسوب داشته است [5] اما با توجه به اينكه ابومخنف خودش در شورش يزيد بن مهلب در سال 102 حضور داشته و حتي برخي از حوادث پيش از آن را مستقيما نقل مي كند [6] و يا برخي از شيوخ او چون عمرو بن مره جملي در گذشته سال 118 يا 116 و يا جابر جعفي كه در گذشته سال 128 است [7] ، ديگر، چرا بايد مسأله تاريخ گردآوري روايات را توسط ابومخنف به بعد از سال 132 حواله داد، اما مطلبي كه ماسينيون آن را يادآوري كرده نشان مي دهد كه كار فراهم كردن اخبار تا سالهاي بعداز 132 نيز ادامه داشته و او قطعا آثار ديگرش بجز تأليفات مربوط به اخبار شيعيان را در اين سالها فراهم ساخته است.


پاورقي

[1] قاموس الرجال، 447 - 445:7.

[2] ابوالفرج اصفهاني، مقاتل الطالبيين، 234 - 233.

[3] ابومخنف ازدي، وقعة الطف، مقدمه محقق، 17 - 16.

[4] همان، 17.

[5] ماسينيون، خطط الکوفه، 18 - 17.

[6] طبري، تاريخ، 592:6.

[7] شرف‏الدين، المراجعات، 113 - 112.