بازگشت

خطابه و بيان


بسم اللّه الرحمن الرحيم

قال الصادق (ع):.

"خير الناس من بعدنا من ذاكر بامرنا ودعا الي ذكرنا" "1" .

از ديـر زمـان خـطـابه وبيان يكي از وسائل وابزار مهم تبليغ وترويج بشمار مي رفته است اگر چه ابزارتبليغ وترويج در انحصار نطق وخطابه نيست بلكه قلم وكتابت نيز در جاي خود همين نقش را ايفا مينمايدولكن بدون ترديد خطابه وبيان در زمينه تاثير در نفوس وجانها وبيداري انسانها نقش بـسـزائي داشـتـه وجـايگاه اول را داراست خطابه داراي اقسامي است ممكن است خطابه , حماسي وجـنـگـي بـاشـدوممكن است سياسي ويا قضائي ايراد گردد كه هدف از آن آشنا نمودن مردم به حـقـوق سـيـاسي ويا اجتماعي ميباشد وگاهي خطابه بمنظور تحريك وبيدار كردن شعور ديني واخـلاقـي ووجـدانـي انـسـانهااست كه مقصوددر اين جا همين است كه خطيب با سخن وبيانش آگاهي ديني واخلاقي مردم را ارتقا دهد وعواطف واحساسات مردم را درجهت خير وصلاح آنها بر اسـاس بـينش وآگاهي از دين ومذهب بر انگيزاند از آغازپيدايش اسلام , پيامبر خود عهده دار اين مـسـئوليت بود هنگاميكه آيه مباركه (فاصدع بما تؤمر واعرض عن المشركين ) "2" نازل گرديد رسـول خـدا بجهت اظهار ماموريت خود بيرون آمد ودر كنار حجر ايستادوفرمود: "معاشر العرب ادعوكم الي شهادة ان لا اله الا اللّه واني رسول اللّه وآمركم بخلع الانداد والاصنام فاجيبوني " "3" .

خـطـبـه هـاي رسـول خـدا در احـد وتـبـوك وحـجة الوداع وروز عيد اضحي وغدير خم گوياي اين حقيقت است پس از رسول خدا(ص ) امام اميرالمؤمنين سلام اللّه عليه كه خود ميفرمود: "وانا لامـرا الـكلام وفينا تنشبت عروقه وعلينا تهدلت غصونه " "4" امير سخن مائيم ريشه هاي سخن يعني معاني ومطالب در زمين وجود ما رشد كرده وشاخه هاي سخن بر سرما سايه افكنده است .

او كه سخنش فوق كلام بشراست وسخنان فصيح وبليغ او حاكي از اين واقعيت است , خطب فراوان اورا مـردم مـي شـنـيـدنـد وحـفـظ مـيـكردند تا جائيكه مسعودي نقل كرده آنچه از خطبه هاي امـيـرالـمـؤمـنين مردم حفظ كرده اند چهارصد وهشتاد وچند خطبه است كه آنهارا بالبداهه ايراد نموده است "5" .

وگـاهـي يـارانـش را امـر ميفرمود كه خطبه بخوانند صعصعه بن صوحان خطيبي بزرگوار بود امـام صـادق (ع) درباره او ميفرمود: در ميان اصحاب علي (ع) بجز صعصعه واصحاب او كسي امام عـلـي رانـشناخت "6" صعصعه وبرادرش سيحان بن صوحان هر دو خطيب از قبيله عبدالقيس بـودنـد "7" زنان نيز درمواقع ضروري ولازم با نطق هاي آتشين به ايراد سخن مي پرداختند ودر جنگ ها ومواقع ضروري با بيان وخطابه عواطف واحساسات را تحريك كرده وآنان را به دفاع از حق دعـوت مـيكردند در صفين خطابه هاي حماسي سوده همدانيه وزرقا دختر عدي بن قيس وديگر زنان خطيبه ماثور ومشهوراست "8" .

نمونه بارز آن خطبه ها, خطبه اي تاريخي ومعجزه آساي صديقه كبري فاطمه زهرا(س )است .

خـطـبـه هاي عقيله بني هاشم زينب كبري در كوفه وشام آنچنان مردم را تحت تاثير قرار داد كه بـااسـتـماع آن مي گريستند وهمچنين خطب علي بن الحسين (ع) خصوصا خطبه آنحضرت در مسجد دمشق كه با ايراد آن فرياد گريه وزاري مردم برخاست "9" .

از امـام مـجـتـبـي (ع) نيز خطبه هائي نقل شده است كه حاكي از قدرت بيان ونيرومندي آن امام صابرومظلوم است كه برخي از آنهارا مسعودي نقل كرده است "10" .

سـالار شـهـيـدان امـام حـسين (ع) با خطبه هاي حماسي وآتشين خود در كربلا حجت را بر مردم تـمـام كرد وضمن معرفي خود, دشمن وخصم را محكوم واراده وعزم خودرا در جهت دفاع از حق وايـستادگي دربرابر باطل وايثار وفداكاري بيان كرد وفرمود: "الا وان الدعي ابن الدعي قد ركز بين اثنتين بين السلة والذلة وهيهات منا الذلة ".

امـام (ع) نـه تـنـهـا با ايراد خطبه وسخنراني كه در روز عاشورا خود به انجام اين مسئوليت اقدام نمودبلكه بعضي از ياران واصحابش مثل حبيب بن مظاهر وزهير بن قين وحنظله بن اسعد نيز به ايراد خطبه پرداختند وبا همين سخنان امام (ع) بود كه فرمانده سپاه كوفه "حر بن يزيد رياحي " تحت تاثير شديد قرارگرفت ونادم گرديد وبه سپاه امام پيوست وبشهادت رسيد.

مـجـمـوعـه حـاضـر كـه از نـظـر خـوانـنـدگان ميگذرد حاصل تلاش وكوشش برادر بزرگوار حـضـرت حـجـة الاسـلام جـنـاب آقـاي عالمي دامغاني است كه اين جانب در محرم 1413 قمري بمناسبت ايام , بحثهائي راتحت عنوان ملاقاتها ونامه هاي امام حسين (ع) در چندين مجلس مطرح نـمـودم كه ايشان در اين رابطه تتبع لازم وسعي وافررا مبذول داشته وضمن جمع آوري وتكميل ملاقات ها ونامه هاي آنحضرت , منابع وماخذآنهارا نيز تهيه واضافه نموده اند كه با سپاس وقدرداني از زحمات وتلاش نسبت باين مجموعه , موفقيت ايشان را از درگاه ايزد منان مسئلت دارم .

بـراي آشـنـائي بـا تـنـظـيـم وتـرتـيب مطالب مندرج در اين نوشتار اشاره اي كوتاه به محتويات آن لازم است : 1 ـ نـامـه هـاي امـام (ع) كـه بـرخـي از آنـها از جهت زمان تقدم دارد در ابتدا عنوان گرديده كه تعدادي از آنها مربوط به دوران حيات امام مجتبي سلام اللّه عليه وبعضي در زمان امامت آنحضرت , ودر قـسـمت سوم نامه هاي مربوط به نهضت كربلا وقيام عاشوراست كه در 19 مجلس جمع آوري شده است .

2 ـ مـلاقـاتـهـا از زمان انتشار خبر مرگ معاوية بن ابي سفيان كه در ماه رجب سنه 60 رخ داده تا روزدهـم محرم سال 61 يعني روز عاشورا مي باشد كه حاوي مطالبي مهم وقابل توجه است كه در طي 30 مجلس تنظيم شده است .

3 ـ در بـخش سوم اين مجموعه , پاسخ هاي آنحضرت به سؤالات افراد به اضافه بعضي مطالب ديگر كه در طي 7 مجلس بيان شده است .

4 ـ در پايان هر مجلس بذكر مصيبت بتناسب آن مجلس حتي الامكان پرداخته شده است .

در پـايـان از مـؤسـسه محترم بنياد معارف اسلامي كه عهده دار چاپ ونشر اين مجموعه شده اند ودرايـن جـهت سعي لازم را مبذول داشته اند وبراي تسريع در چاپ ونشر آن اقدام نموده اند تشكر وقدرداني وتوفيقات روز افزون تمام آن برادران را از خداي بزرگ خواهانم والسلام عليكم ورحمة اللّه وبركاته .

قم ـ علي نظري منفرد.


پاورقي

1- بحر لر 1/200.

2- سر حجر آي 93.

3- فسير كز لحقئق 7/165.

4- ج لبلغة خطب 231.

5- مرج لذب 2/419.

6- قيح لمقل 2/98.

7- لسيعب 2/717.

8- عقد لفريد 1/218 220.

9- فس لممم 451.

10- مرج لذب 2/431.


علي نظري منفرد