شعر و داستان عاشورايي، شاخه اي جدي از ادبيات مذهبي و ديني ماست كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي، مورد توجه اهالي فرهنگ و ادب قرار گرفت . در اين مطلب سخنان 14 شاعر و نويسنده در اين زمينه گردآوري شده است كه با هم مي خوانيم .



محمد علي سپانلو - شاعر و مترجم ادبيات :

شعر عاشورايي، گونه اي جدي از شعر معاصر است.



متاسفانه ادبيات مذهبي از تحقيقات تاريخي فاصله گرفته است و به اطلاعات كليشه اي و بعضا غير موثق بسنده مي شود.



صريحا مي گويم كه با تكيه بر اطلاعات ناقصي كه مداحان از واقعه عاشورا مي دهند، نمي توان شعر خوب گفت.



اين شاعر با اشاره به تاريخ شعر آييني عنوان كرده است: از مرحوم محتشم كاشاني با اثر ماندگارش در زمينه عاشورا كه بگذريم، كساني مانند"عارف " و تني چند از شعرا در ديوان هاي خود از اين واقعه و ساير موضوعات ديني گفته اند، اكنون نيز به طور قطع، اشعاري با اين حال و هوا هست كه در فرصتي ديگر مي توان درباره شان بيشتر حرف زد.



اگر شاعر و نويسنده، به موضوعي كه انتخاب مي كند، اعتقاد جدي و عميق داشته باشد، حتما اثري قابل توجه ارائه خواهد شد، در زمينه آثار ديني و آييني نيز اين نكته صادق است.



وي با بيان اين كه پادشاهان صفويه به شعراي زمان خود مي گفتند "براي اهل بيت( ع ) شعر بگوييد و پاداش خود را از خود آنان طلب كنيد" تصريح كرد: ادبيات ديني بايد از درون فرد بجوشد، نه اين كه از او خواسته شود كه در اين زمينه به خلق اثر بپردازد.



سپانلو كه به زودي، رماني از سرگذشت "ملك الشعراي بهار" را براي دومين بار منتشرمي كند، گفت: اگر شاعر و نويسنده، به موضوعي كه انتخاب مي كند، اعتقاد جدي و عميق داشته باشد، حتما اثري قابل توجه ارائه خواهد شد، در زمينه آثار ديني و آييني نيز اين نكته صادق است.



وي با بيان اين كه شعر عاشورايي و ديني، گونه اي جدي از شعر معاصر ماست، دستيابي به آثار ديني قوي را نيازمند پشتوانه تحقيقاتي و مطالعاتي دانست و گفت: در اثر گرانسنگي مانند " تاريخ طبري " حتي درخشش گوشواره هاي حضرت زينب(س) هم بيان شده است و در كل، مطالعه متون تاريخي مستند، بي ترديد براي نويسنده و شاعر امروز كه دغدغه هاي ديني و اعتقادي دارد، بسيار قابل استفاده است.



دكتر محمد رضا سنگري - نويسنده، منتقد ادبي و استاد دانشگاه:

تداوم ادبيات مذهبي با "نقد" امكان پذير است



اينك موعد تقويت اين نوع از ادبيات و نقد جدي آثار است، اگر مي خواهيم ادبيات مذهبي تداوم يابد، بايد تعارف را كنار بگذاريم و آثار را از صافي نقد عبور دهيم.



در طول دوران مبارزه و پس از به ثمر نشستن انقلاب اسلامي، موجي وسيع و گسترده از مضامين و واژگان و در بياني كلي تر، فرهنگ اسلام را به فراخناي ادب كشيد.



وي افزود: بعد از انقلاب اسلامي، احساسات شورانگيز مذهبي در تار و پود ادبيات ما تنيده شد و رفته رفته بر پختگي و قوت آن افزوده گشت.



سنگري كه كتابي با موضوع نقد و بررسي شعر انقلاب اسلامي منتشر كرده است، يادآور شد: اغلب سروده هاي موفق شاعران ما در توصيف صحنه هاي نبرد هشت ساله و پايداري ما در برابر بيگانگان، از انديشه و حماسه بزرگ عاشورا تاثير مستقيم پذيرفت، شعرهايي كه در ظاهر با عاشورا مرتبط نبودند، اما وامدار انديشه عاشورايي شدند و همين نكته، عامل پيوند بيشتر مخاطبان با اين آثار گرديد.



محمد شمس لنگرودي - شاعر و محقق ادبي:

نگفتن شعر براي عاشورا، دليل بي علاقگي نيست



همه ما به پدر، مادر و فرزند خود علاقه مند هستيم و به آنها از صميم وجود، عشق مي ورزيم اما كمتر شاعري است كه در اين موضوعات، شعري سروده باشد، حال آيا شاعراني كه چنين شعري نگفته اند، نسبت به بستگان و نزديكان خود بي علاقه و بي تفاوت هستند؟



اين طور نيست كه در همين چند سال اخير، ما به يكباره صاحب ادبيات آييني و شعر مذهبي شده باشيم .



وي افزود: همان طور كه شعر سياسي، شعر طنز، شعر اجتماعي و ديگر گونه هاي شعري داريم، شعر مذهبي هم وجود دارد و تعدادي از اشعار را مي توان در اين زمره به حساب آورد، اما نمي توان گفت كه هر شعري براي امام حسين(ع) سروده شده باشد، يا انگشت اشاره شاعر، موضوعي ديني را نشانه رفته باشد، مشخصا آن شعر، شعر مذهبي و آييني است.



اين شاعر و محقق ادبي، با بيان اين كه الزاما با تظاهر به اين كه به موضوعي علاقه مند هستيم، شعر خوبي متولد نخواهد شد، تاكيد كرد: حادثه اي مانند "عاشورا " مربوط به قرن ها پيش است و طبيعتا افق ادبيات مذهبي و آييني نيز، عمري به اندازه زمان هاي سپري شده دارد.



شمس لنگرودي تصريح كرد: همه ما مي دانيم كه "شعر" هنري خود جوش است و اين جوشش، بايد در ذات شعر و شاعر باشد.



اين شاعر خاطر نشان ساخت: با وجود سابقه ادبيات مذهبي در ايران، قطعا يك عده خاص و موقعيت طلب، نمي تواند مدعي شعر مذهبي و عاشورايي باشد، به نظر من پاره اي از اين شعرها، شعرهاي دولتي هستند و به همين دليل، نتوانسته اند تاثير لازم را بر جامعه و مخاطبان خود داشته باشند.

ضياء الدين ترابي - شاعر و منتقد ادبيات :

شعر آييني، نيازمند تنوع در قالب است



محدود كردن شعر آييني در قالب هاي شناخته شده كلاسيك، اين نوع از ادبيات را دچار ايستايي مي سازد.



عده اي فكر مي كنند كه حادثه و حماسه را فقط بايد موزون و مقفا به مخاطب انتقال داد، در صورتي كه گاه، تاثير يك نثر يا شعر آزاد، در ميان مخاطبان، بيشتر و عميق تر است.



سراينده مجموعه شعر "سرخ، از پرنده و پرواز" افزود: آثار موجود در قلمرو شعر ديني و مذهبي در حد اين كه با مخاطب خود ارتباط برقرار كند، خوب است اما راضي كننده نيست و متاسفانه بيشتر با موضوعات ديني در ادبيات و هنر، برخورد شعاري شده است .



ترابي تصريح كرد: شعر ديني هم بايد مانند ساير شعرهاي ديگر، از جانمايه اي قوي برخوردار باشد و بيش از آن كه براي مخاطب شعار بدهد، بايد او را به حيطه انديشه ببرد.



حسين اسرافيلي - شاعر:

رويكرد شاعران جوان به شعر عاشورايي جدي تر است



شاعران، به اندازه اي در مورد عاشورا و امام حسين (ع) شعر گفته اند كه مي توان "شعر عاشورا " را مستقل از شعر آييني مورد نقد و بررسي قرار داد.



به غير از شعر عاشورايي كه بخش بزرگي از شعر آييني را در برمي گيرد، باقي شعرهاي مذهبي، بايد با عنوان شعر آييني نقد و بررسي شوند، زيرا شعر عاشورايي با حجم زياد و ميزان تاثيرگذاري اش در بين مردم، مي تواند به طور مستقل مورد بررسي قرار بگيرد.



وي با بيان اين كه طي اين سالها، رويكردي جدي به شعر عاشورايي در بين شاعران جوان مشاهده مي شود، افزود: چه شاعراني كه صاحب مجموعه شده اند و چه شاعراني كه به چاپ شعرهايشان در مطبوعات اكتفا مي كنند، طي اين سالها، اشعار خوبي در رثاي امام حسين(ع) و يارانش سروده اند.



اين شاعر خاطر نشان كرد: البته اين رويكرد جدي و ويژه در تمام دوران ها نسبت به شعر عاشورايي وجود داشته، به طوري كه حتي شاعران اهل سنت نيز شعرهاي خوبي در رثاي سالار شهيدان دارند.



سيمين دانشور - نويسنده و همسر زنده ياد جلال آل احمد:

نهادهاي فرهنگي، اهل قلم را مجبور به سفارش نويسي نكنند



مثنوي مولوي با تمام تمثيلاتش، ريشه هاي محكمي در قرآن و انديشه هاي ديني و اعتقادي دارد.



ادبيات ديني و مذهبي، همواره در اين مملكت نفس مي كشد و در اين كه اين نوع از ادبيات هست، ترديدي نيست.



دانشور در ادامه افزود: من معتقدم كه اين نوع ادبيات، بر اثر شناخت و تامل نويسنده يا شاعر از حوزه دين متولد مي شود، نه اين كه نهادهاي حكومتي در بخش فرهنگ، از اهل قلم بخواهند كه در اين زمينه اثري خلق كنند، با اين تصور كه ادبيات ديني تداوم داشته باشد، چون محصول اين اقدام، توليد آثاري ضعيف و بي رمق است.



همسر جلال آل احمد، با بيان اين كه طبيعتا يك حكومت اسلامي بايد مروج و مشوق هنر و ادبيات ديني و مذهبي باشد و در همين اندازه، قابل تقدير است، خاطرنشان ساخت: ادبيات، بيشتر شخصي و فردي است و آن چه به وجود مي آيد، حاصل يك فكر و قلم است.



دانشور در بخشي ديگر از صحبت هاي خود گفت: مثلا راجع به شهداي جنگ، آثاري در حوزه داستان به برخي از نويسندگان ما پيشنهاد شده است، من اغلب اين آثار را خوانده ام، متاسفانه نه حق مطلب درباره شهدا ادا شده و نه قوت ادبي داشته اند.



اين نويسنده تصريح كرد: البته آثاري در حوزه ادبيات ديني و عاشورايي از"شهريار"،"علي موسوي گرما رودي" و "طاهره صفارزاده" خوانده ام كه به نظر من آثار قابل توجهي هستند، خود شهريار با شعر معروف "علي اي هماي رحمت" توانست به چهره اي ماندگار در حوزه ادبيات ديني به جهان معرفي شود.





منيژه آرمين - نويسنده :

داستان ديني "ضعيف"، نوشته نشود بهتر است



ادبيات امروز ما بايد وقايع "عاشورا" را در جريان زندگي عادي مخاطبان خود مطرح كند و در ساده سازي اين مفاهيم، تلاش جدي شود.



از طرفي، نگاه مستقيم به اين موضوعات هم سپري شده و داستان هاي ديني ما بايد قادر باشند در خواننده خود همذات پنداري به وجود بياورند.



اين نويسنده كه در داستان " شب و قلندر" بخشي از اثر را با حادثه عاشورا مرتبط نموده است، افزود: معتقدم كه هنوز اثري جدي در حوزه ادبيات داستاني با موضوع عاشورا خلق نشده است، البته نبايد توليد چنين آثاري، به عنوان هدف اصلي مطرح باشد و از ديگر عناصر مثل خلاقيت و... غفلت شود، به نظر من داستان ديني ضعيف، نوشته نشود، بهتر است.



"آرمين" به تازگي كتابي را آماده انتشار كرده كه در آن به مقايسه شخصيت هاي "مثنوي مولوي" و"كمدي الهي" دانته پرداخته است . به گفته وي، هنوز نام اثر و ناشر آن مشخص نيست.



مصطفي جمشيدي - نويسنده :

"نگاه نزديك به واقعه " در داستان هاي ديني كم رنگ است



جريان ادبيات عاشورايي، بعد از پيروزي انقلاب اسلامي فعال شد. قبل از انقلاب نيز عاشورا به عنوان يك پديده و مفهوم ريشه دار و به عنوان مظهر ظلم ستيزي مطرح بود اما پس از پيروزي انقلاب اسلامي، اين جريان، در ادبيات و هنر ما شكلي گسترده و فراگير به خود پذيرفت و آثار متعددي با اين پس زمينه متولد شدند.



اين نويسنده كه آخرين كتابش، رمان "لغات ميغ" را توسط انتشارات روزنه منتشر كرده است، افزود: دستيابي به نگاه عميق و نزديك به واقعه، نيازمند مطالعه و كاوشي دقيق است كه بي ترديد يك نويسنده نبايد نسبت به آن بي توجه باشد.



جمشيدي در پايان، با تاكيد بر لزوم نگاه دوباره به حادثه عاشورا توسط اهالي ادبيات، تصريح كرد: سالهاست فقدان يك مركز پژوهشي فعال و موثر در زمينه هاي تاريخي احساس مي شود، اگر هم مركزي با اين مشخصه وجود دارد، از چشم نويسندگان ما كه يكي از وظايفشان، توجه به تاريخ نگاري درست است، پنهان مانده است.



رضا اسماعيلي - شاعر:

مستقيم گويي در ادبيات ديني، دافعه برانگيز است .



تمام اشعاري كه از منظر انساني سروده شده و جهان بيني اسلامي در آن جريان دارد، مي تواند شعر ديني و عاشورايي تلقي شود.



شعر عاشورايي، در بدنه و ساحت ادبيات آييني است و تفكيك اين نوع از ادبيات كه برخي نسبت به آن اصرار مي ورزند، به دليل اقتدار موضوعي خاصي است كه در عاشورا نهفته است.



اين شاعر كه مجموعه شعر "آسماني ها" ي خود را با موضوع دفاع مقدس در انتشارات پازينه به چاپ دوم رسانده است، افزود: اشعاري كه ما را به كرامت انساني و مفاهيم اساسي زندگي رهنمون مي سازند و مخاطب خود را به ايستادگي و مقاومت در برابر ظلم و سلطه دعوت مي كنند، ديني و آييني اند.



اسماعيلي يادآور شد: در عصر حاضر، بايد با ديد وسيعتري به ادبيات آييني نگريست تا آثار قوي تري در اين زمينه خلق شود، زيرا مستقيم گويي، ضمن آن كه جاذبه خاصي ندارد، مي تواند دافعه برانگيز نيز باشد.



دكتر طاهره صفار زاده ، شاعر ، مترجم قرآن و استاد دانشگاه:

شعر مذهبي بايد از " انديشه " بگويد



شعر امروز صرفا نبايد به مدح اهل بيت(ع) بپردازد، اگر قرار به مداحي است، پيشتر، مداحاني بوده اند كه بهتر از ما اين حرف ها را زده اند.



در زماني زندگي مي كنيم كه جهان، تشنه شنيدن حقايق است، شاعر امروز ديگر نبايد در بيان عظمت اهل بيت(ع) از خورشيد و ماه و ستاره مدد بجويد و اجرام سماوي را خرج كند، هر چه قدر در ادبيات ديني به اين كليشه ها نزديك شويم، قطعا از اصل ماجرا و انديشه فاصله مي گيريم .



هيچ شاعري نظير "محتشم كاشاني" قادر نخواهد بود اين چنين هنرمندانه به حادثه "عاشورا" نگاه كند .



اين شاعركه شعر" سالار صبر" را با موضوع حضرت زينب(س) و صبوري آن حضرت در حادثه خونين عاشورا سروده است، افزود: براي گفتن و نوشتن از اهل بيت(ع) بايد زبان زمان را جست و جو كرد.



دكتر صفار زاده يادآور شد: ترجيع بند معروف محتشم كاشاني ( باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است ) در اهميت و زبان خود يگانه است، البته قرار نيست كه شاعران امروز ما نيز مانند او حرف بزنند، هر چند معتقدم كه ديگر هيچ شاعري نظير محتشم كاشاني قادر نخواهد بود اين چنين هنرمندانه به حادثه عاشورا نگاه كند.



شعر "سالار صبر" در مجموعه اشعار صفارزاده (اولين شماره از مجموعه گزيده ادبيات معاصر- نيستان) به چاپ رسيده است.

سيمين دخت وحيدي ، شاعر :

ادبيات ديني ما، چند بعدي است



بخشي از موفقيت شعر جنگ ما هم به دليل تنفس شاعران در حال و هواي عاشوراست.



از صدر اسلام تا قبل از پيدايش انقلاب اسلامي، مرثيه سرايي، رجز خواني و حماسه سرايي در ميان زنان سابقه زيادي نداشته است، فقط معدودي از زنان عرب به منظور ترغيب رزمندگان خود در صحنه هاي كارزار به رجز خواني و حماسه سرايي مي پرداختند و يا در غم از دست دادن عزيز خود، مرثيه مي سرودند.



اين شاعر با اشاره به اين كه زنان اهل قلم نيز پا به پاي مردان در وادي ادبيات ديني و آئيني حركت كرده اند و اين رويكرد وسيع، باعث شده است كه آثاري در خور تامل در زمينه هاي ديني خلق شود، افزود: از نظر فرم شعري، تغيير زبان در ادبيات ديني، به جذب مخاطب بيشتر در اين زمينه منجر شد و مدت هاست شعر ديني و مذهبي ما، صرفا از سوگ نمي گويد، بلكه به حماسه، اجتماع و سياست هم مي پردازد و حالت چند بعدي پيدا كرده است.



اين بانوي شاعر كه مجموعه اي از شعر زنان شاعر بعد از انقلاب را در مجموعه اي با عنوان "از نگاه آينه ها " گرد آورده است، از نهادهاي فرهنگي كشور خواست تا نسبت به هنر و ادبيات متعهد، احساس مسئوليت بيشتري از خود نشان دهند.



عبدالرحيم سعيدي راد ، شاعر و منتقد ادبيات:

شاعر عاشورايي بايد به درك روشني از حماسه برسد



پس از پيروزي انقلاب اسلامي، مضامين ديني و اعتقادي به عنوان مولفه اي جدي و تاثيرگذار به حيطه ادبيات راه يافت كه بي ترديد يكي از اين مضامين، عاشورا و مسائل مربوط به آن است.



ادبيات، خاصه شعر عاشورايي، مانند خود حماسه عاشورا نسل به نسل روايت مي شود و هر چه قدر به جلوتر مي رود، به پختگي و صلابت بيشتري مي رسد.



وي با تاكيد بر اين كه يك شاعر و نويسنده عاشورايي بايد به درك روشني از حماسه عاشورا و ابعاد كلي حادثه دست يابد، خاطرنشان ساخت: به تصوير كشيدن مظلوميت عاشورائيان نيز مي تواند شكل و گونه حماسه به خود بگيرد، بنابراين نمي توان گفت اگر شاعري در شعرش، تصويري ظاهري از حماسه ارائه نكند و به جنبه هاي ديگرعاشورا بپردازد، شعر حماسي در زمينه عاشورا خلق نشده است.



اين شاعر كه اشعار متعددي با موضوع عاشورا منتشر كرده است، يادآور شد: پيوند نسل هاي جديد ادبيات با مضامين و موضوعات ديني و اعتقادي را بايد به فال نيك گرفت اما از نقد آثار ادبي نيز نبايد غافل شد، چرا كه نقد اصولي، امكان رشد بيشتر را فراهم مي آورد.



كامران شرفشاهي - شاعر:

"شعر عاشورايي " حامي جدي ندارد



متاسفانه در روزگار ما، علي رغم جهش عظيمي كه در سرودن شعر عاشورايي صورت گرفته، حمايت چنداني از شاعران و فعالان اين حوزه معنايي به عمل نيامده و بسياري از آثار قوي در اين زمينه هنوز منتشر نشده است.



ديدار امام حسين(ع) با "فرزدق"، شاعر نامدار عرب، قبل از واقعه عاشورا و اشعار ديگري كه پس از شهادت امام سروده، نشانگر آن است كه ادبيات عاشورا، ادبياتي پويا، با پيشينه اي سترگ و قابل تامل است.



اين شاعر افزود: از قرن چهارم هجري به بعد چنان كه در شعر شاعراني مانند " كسايي مروزي" شاهد هستيم، ادبيات عاشورا به عنوان ادبياتي كه بيانگر عالي ترين و والاترين جلوه هاي ارزشي و آرماني است، معرفي شد و اين تفكر، هرگز در قاموس فرهنگ ما رنگ نمي بازد.



شرفشاهي حضور شاعران و نويسندگان جوان را در حوزه ادبيات عاشورايي قابل تحسين دانست و ياد آور شد: حذف تفكر ديني و معرفتي از بدنه ادبيات ما غير ممكن است.



سعيد وزيري - نويسنده :

"سوگ " بخش اعظم ادبيات مذهبي نيست



اگر ادبيات عاشورا، قوي تر از اين كه هست، به ميدان مي آمد، ما امروز، شاهد مراثي، شعرها و نوحه هاي ضعيف و كم ارزش نبوديم.



واقعا دل هر انسان فرهيخته و اهل بيت دوستي به درد مي آيد، وقتي كه در ايام شهادت و سوگواري امام حسين(ع) يا ديگر معصومين، شعرواره ها و آثار بسيار ضعيف و بعضا به دور از شان اهل بيت(ع) خوانده و شنيده مي شود.



وي كه آثار ادبي متعددي را در كارنامه فرهنگي خود دارد، افزود: شعر و داستان مذهبي، نوعي از انواع ادبيات ماست و هنوز جاي كار جدي دارد، اما به اعتقاد من بايد با رويكردي اجتماعي به وقايعي نظير عاشورا پرداخت و به سوز و گدازهايي كه ديگر كليشه اي شده است، پايان داد، چرا كه سوگ و سوگواري فقط بخشي از اين نوع ادبيات است و قطعا بخش اعظم آن نيست.